Γράφει ο Δρ. Γιώργος Μικελλίδης
Στον πυρήνα κάθε πνευματικής παράδοσης και φιλοσοφίας βρίσκεται μια κοινή αλήθεια: η ελευθερία επιτυγχάνεται μόνο μέσα από την υπέρβαση του εγώ.
Το εγώ, ένα στοιχείο οικείο και αναπόσπαστο από την ανθρώπινη ύπαρξη, αποτελεί ταυτόχρονα την πηγή της μεγαλύτερης πλάνης μας. Αυτό το αίσθημα του εαυτού, που διαχωρίζει το άτομο από το σύνολο, μπορεί να παγιδεύσει την ψυχή σε μια αυταπάτη, όπου οι αλυσίδες των υλικών επιθυμιών και της προσκόλλησης εμποδίζουν τη βίωση της πραγματικής μας φύσης.
Μόνο με την απόρριψη και την υπέρβαση του εγώ, η ψυχή μπορεί να απελευθερωθεί από τα δεσμά που την κρατούν περιορισμένη και να βιώσει την αληθινή ελευθερία.
Το Εγώ και η Αυταπάτη
Το εγώ, όπως το περιγράφουν οι ψυχαναλυτές, οι φιλόσοφοι και οι πνευματικοί δάσκαλοι, είναι η αίσθηση του εαυτού, μια ψευδαίσθηση του “εγώ” που διαχωρίζεται από το υπόλοιπο σύμπαν. Αυτό το αίσθημα του ξεχωριστού, απομονωμένου εαυτού, αν και απαραίτητο για την καθημερινή ζωή, μπορεί να γίνει η μεγαλύτερη μας παγίδα. Μέσα από το φίλτρο του εγώ, αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο με τρόπο που θολώνει την πραγματική μας σύνδεση με αυτόν και με τους άλλους ανθρώπους.
Στην ανατολική φιλοσοφία, όπως στον Ινδουισμό και τον Βουδισμό, το εγώ θεωρείται μια μορφή άγνοιας (Avidya) που μας εμποδίζει να δούμε την πραγματική μας σύνδεση με το σύμπαν. Στον Ινδουισμό, η έννοια του Ατμάν (η αληθινή ουσία της ύπαρξης) μας καλεί να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε μέρος του Μπράχμαν, της απόλυτης πραγματικότητας.
Η συνειδητοποίηση αυτής της αλήθειας σηματοδοτεί το τέλος της αυταπάτης του εγώ και την επιστροφή στην ενότητα με το Όλον. Η αίσθηση του ξεχωριστού εαυτού αντικαθίσταται από την εμπειρία της ενότητας και της σύνδεσης με το σύμπαν, προσφέροντας μια αίσθηση ειρήνης και πληρότητας που υπερβαίνει τις εγωιστικές επιδιώξεις.
Ο Βουδισμός, από την άλλη πλευρά, διδάσκει την έννοια του “Anatta” (μη-εγώ), επισημαίνοντας ότι η αντίληψη ενός σταθερού, ανεξάρτητου εαυτού είναι πλάνη.
Η απελευθέρωση από το εγώ σηματοδοτεί το τέλος του κύκλου των επαναγεννήσεων και των παθών, οδηγώντας στο Νιρβάνα, την κατάσταση της απόλυτης γαλήνης και ελευθερίας. Αυτή η κατάσταση, όπου δεν υπάρχει πια ο ψευδής διαχωρισμός μεταξύ εαυτού και άλλων, μας επιτρέπει να βιώσουμε την πραγματικότητα όπως πραγματικά είναι, απαλλαγμένοι από τους περιορισμούς και τις προσδοκίες που επιβάλλει το εγώ.
Η Φιλοσοφία της Ελευθερίας
Η δυτική φιλοσοφία επίσης ασχολήθηκε με την έννοια του εγώ, με φιλοσόφους όπως ο Σπινόζα και ο Σαρτρ να εξετάζουν την ανθρώπινη ύπαρξη και την ελευθερία. Ο Σπινόζα πίστευε ότι η αληθινή ελευθερία επιτυγχάνεται όταν κατανοήσουμε την θέση μας στη φύση και αποδεχτούμε τον ρόλο μας στο σύνολο του κόσμου.
Η υπέρβαση του εγώ, για τον Σπινόζα, είναι η αναγνώριση ότι οι επιθυμίες και οι φιλοδοξίες μας είναι στην πραγματικότητα περιορισμένες και πρέπει να εναρμονιστούν με την ευρύτερη τάξη της φύσης. Η αληθινή ελευθερία δεν είναι η απόλυτη ανεξαρτησία από τους άλλους, αλλά η συνειδητή συμφωνία με τη φυσική τάξη, όπου οι προσωπικές επιθυμίες παραμερίζονται υπέρ μιας βαθύτερης κατανόησης και αποδοχής της πραγματικότητας.
Ο Σαρτρ, από την άλλη πλευρά, με την υπαρξιστική του φιλοσοφία, προωθεί την ιδέα ότι η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, και ότι είμαστε υπεύθυνοι για την δημιουργία του εαυτού μας μέσα από τις επιλογές μας. Το εγώ είναι μια κατασκευή, και η ελευθερία έγκειται στην συνειδητή απόρριψη των εξωτερικών επιβολών και στην ανάληψη της ευθύνης για την ύπαρξή μας. Για τον Σαρτρ, η πραγματική ελευθερία δεν έγκειται στην απόρριψη των περιορισμών του κόσμου, αλλά στην αποδοχή της ευθύνης για τη δημιουργία του εαυτού μας και του νοήματος της ζωής μας, πέρα από τις προκαταλήψεις και τις επιβολές της κοινωνίας.
Η Πνευματική Οδός προς την Ελευθερία
Στο πνευματικό μονοπάτι, η απόρριψη του εγώ δεν σημαίνει την καταστροφή της ταυτότητάς μας, αλλά την απελευθέρωση από τις ψευδαισθήσεις και τους περιορισμούς που επιβάλλει το εγώ. Οι Σούφι μυστικιστές αναζητούν την ένωση με τον Θεό, μέσω της «Fanaa» ή της διάλυσης του εγώ, όπου το άτομο παύει να υπάρχει ως ξεχωριστή οντότητα και συγχωνεύεται με το θεϊκό. Αυτή η ένωση δεν είναι απλώς μια νοητική κατανόηση, αλλά μια βαθιά εμπειρική πραγματικότητα, όπου η ατομική ύπαρξη εξαφανίζεται μέσα στη θάλασσα της θεϊκής παρουσίας, προσφέροντας την υπέρτατη μορφή ελευθερίας και ειρήνης.
Στη χριστιανική μυστικιστική παράδοση, οι άγιοι και οι μυστικιστές μιλούν για την απομάκρυνση από τον εαυτό, την ταπεινότητα και την αυτοθυσία ως μέσο για να πλησιάσει κανείς τον Θεό.
Ο Ιησούς Χριστός είπε «Όποιος θέλει να σώσει τη ζωή του θα τη χάσει», υπογραμμίζοντας την ανάγκη να εγκαταλείψουμε τον εγωκεντρισμό για να βρούμε την πραγματική ζωή. Αυτή η διδασκαλία υπογραμμίζει τη σημασία της αποταύτισης από το εγώ, όχι ως πράξη αυτοκαταστροφής, αλλά ως απαραίτητο βήμα προς την ανακάλυψη της θείας αγάπης και του νοήματος που υπερβαίνει τον ατομικό εαυτό.
Το Τέλος της Πάλης
Όταν σκοτώσεις το εγώ σου, δεν χάνεις τον εαυτό σου αλλά κερδίζεις την αληθινή σου ελευθερία. Αυτή η ελευθερία δεν είναι απλώς η απουσία δεσμών, αλλά η πλήρης παρουσία και ενότητα με το Όλον.
Η απελευθέρωση από το εγώ μας επιτρέπει να βιώσουμε την ζωή με πληρότητα, απαλλαγμένοι από φόβους, πάθη και προσκολλήσεις. Η ελευθερία αυτή δεν είναι μια κατάσταση παθητικής αδράνειας, αλλά μια ενεργή συμμετοχή στη ζωή, όπου κάθε πράξη και σκέψη απορρέει από μια βαθιά αίσθηση σύνδεσης με το σύμπαν και τον συνάνθρωπο.
Η διαδικασία αυτή απαιτεί πειθαρχία, αυτογνωσία και συχνά πόνο, καθώς το εγώ αντιστέκεται στην διάλυσή του. Ωστόσο, όσοι έχουν περπατήσει αυτό το μονοπάτι μαρτυρούν ότι η ελευθερία που αποκτούν είναι αξεπέραστη.
Ο πόνος και η δυσκολία της διαδικασίας είναι προσωρινά, ενώ η ελευθερία που απορρέει από την υπέρβαση του εγώ είναι αιώνια και αμετάβλητη. Οι πνευματικοί δάσκαλοι υποστηρίζουν ότι ο πόνος της απώλειας του εγώ είναι απαραίτητος για την αναγέννηση της ψυχής και την επανασύνδεσή της με το θεϊκό.
Η θυσία του εγώ δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή μιας νέας ύπαρξης. Μιας ύπαρξης όπου η ψυχή είναι ελεύθερη να εκφράσει την αληθινή της φύση, ενωμένη με το σύμπαν, πέρα από κάθε περιορισμό.
Αυτή η νέα ύπαρξη δεν είναι μια κατάσταση απλής ύπαρξης, αλλά μια ζωή γεμάτη νόημα, όπου κάθε στιγμή είναι μια ευκαιρία για έκφραση της θείας αγάπης και σοφίας. Η ελευθερία αυτή δεν περιορίζεται από τους κανόνες και τα όρια που επιβάλλει το εγώ, αλλά εκτείνεται σε κάθε γωνιά της ύπαρξης, προσφέροντας μια πλήρη και απερίγραπτη αίσθηση ευδαιμονίας και ολοκλήρωσης.
