Εσύ ξέρεις τα Κυπριακά έθιμα της Πρωτοχρονιάς;

Η Πρωτοχρονιά βρίσκεται μόλις κάποιες ώρες μακριά.

Όλοι τρέχουμε να προλάβουμε να ολοκληρώσουμε τις ετοιμασίες και τα τελικά ψώνια για τo γλέντι της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς αλλά και της ημέρας της Πρωτοχρονιάς.

Πάρτι, παρεά, ποτό, οικογένεια, φίλοι και φαγητό, όλα must για να γιορτάσεις τον ερχομό του νέου χρόνου…

Σκέφτηκες όμως ποτέ ποιες είναι οι παραδόσεις πίσω από αυτή την μέρα;

Πόσες από αυτές τις παραδόσεις γνωρίζουμε και πόσες ακόμα ακολουθούμε;

Ας δούμε ποια είναι τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς στην Κύπρο… Φρόντισε να κρατήσεις σκορ με τα πόσα γνωρίζεις!

Βασιλόπιττα:

Η βασιλόπιττα φυσικά  είναι το κέικ που δεν μπορεί να λείπει από το Πρωτοχρονιάτικο τραπέζι.

Ζυμώνεται με αλεύρι, αυγά, ζάχαρη και γάλα. Από πάνω της συνήθως, αναγράφεται ο αριθμός του νέου έτους με αποφλοιωμένα αμύγδαλα.

Μέσα στο ζυμάρι τοποθετείται ένα νόμισμα, που όποιος το βρει κατά το μοίρασμα της βασιλόπιττας θα είναι ο τυχερός της χρονιάς.

Η χριστιανική παράδοση της Βασιλόπιττας βασίζεται στη γιορτή του Άγιου Βασιλείου όπου την Παραμονή γιορτάζουμε την μνήμη του.

Η ιστορία ξεκινά όταν ο Άγιος Βασίλειος ήταν επίσκοπος Καισάρειας, και ο έπαρχος Καππαδοκίας εισέπραττε τους φορους με βάναυσο τρόπο.

Οι κάτοικοι τρομοκρατημένοι ζήτησαν βοήθεια από τον Βασίλειο.

Μια μέρα ο έπαρχος τους είπε να μαζέψουν τα πολύτιμα αντικείμενα τους να τα προσφέρουν, ο  Βασίλειος όμως, τον έπεισε να φύγει και δεν πήρε τίποτα.

Ο άγιος πρότεινε να  ζυμωθούν πλακούντια (μικρές πίτες) και μέσα τους τοποθετήθηκε από ένα πολύτιμο αντικείμενο επειδή ήταν αδύνατη η διανομή των αντικειμένων στους κατόχους.

Έγινε η διανομή και έπεσε στον καθένα το δικό του αντικείμενο.

Αυτό έγινε την Παραμονή Πρωτοχρονιάς και για αυτό κάνουμε στη γιορτή του Αγίου Βασιλείου πίτες με νομίσματα μέσα και όποιος το βρει είναι τυχερός για όλο τον χρόνο.

Ενδιαφέρον να αναφέρουμε ότι σε κάποιες αγροτικές περιοχές τοποθετούσαν ένα κομματάκι άχυρο, κλήμα ή κλώνο ελιάς, και όποιος το έβρισκε θα είχε καλή σοδειά κατά τη διάρκεια του χρόνου.

Για το κόψιμο της Βασιλόπιτας τώρα, ο νοικοκύρης του σπιτιού αφού την σταύρωνε με ένα μαχαίρι, την έκοβε σε τριγωνικά κομμάτια.

Το πρώτο κομμάτι το προσέφεραν στο Χριστό, το δεύτερο στους φτωχούς ανθρώπους, το τρίτο στο νοικοκύρη και τα υπόλοιπα μοιράζονταν σε όλα τα μέλη της οικογένειας ξεκινώντας από τον πιο μικρό μέχρι τον πιο μεγάλο.

Ελιά:

Μια παράδοση που προέρχεται από το Βυζάντιο.

Τα άτομα της οικογένειας προσπαθούν να δουν αν τα αγαπούν πολύ αγαπητά τους πρόσωπα.

Κόβουν χλωρή ελιά μετά τον εσπερινό (το απόγευμα της Παραμονής) και την ρίχνουν πάνω στη φωτιά στο τζάκι λέγοντας το πάρακάτω ποίημα για να δουν αν τους αγαπά ένα συγκεκριμένο άτομο:

«Άη Βασίλη βασιλιά, που περπατάς τζαί καλαντάς, δείξε τζαί φανέρωσε, αν μ’ αγαπά ο (η) τάδε»

Επίσης υπάρχει το έθιμο να κρεμάζεις κλαδί ή στεφάνι ελιάς στην εξώπορτα.

Κόλλυβα, κτένα, βασιλόπιττα και κρασί:

Το πρωί της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, οι γυναίκες έκαναν κόλλυβα, τα έβαζαν σε ένα πιάτο και πάνω τοποθετούσαν την βασιλόπιττα και από πάνω της έβαζαν ένα κερί.

Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς έβαζαν στο τραπέζι το πιάτο με τα κόλλυβα, τη βασιλόπιττα και το αναμμένο κερί.

Δίπλα έβαζαν ένα ποτήρι κρασί, μια κτενιά για τα γένεια του Αη Βασίλη, ένα κλαδί ελιάς και το πουγγί (πορτοφόλι) του οικοδεσπότη.

Το έκαναν αυτό για να τους ευλογήσει το πορτοφόλι και να έχουν πλούτη.

Άη Βασιλούθκια και Βασίλης:

Στα πιο πολλά χωριά συνήθιζαν να κάνουν ένα ανθρωπάκι από ζυμάρι, ομοίωμα του Αγίου Βασιλείου  (τα Άη Βασιλούθκια) που έδιναν στα παιδιά την Πρωτοχρονιά για να φάνε.

Επίσης, στο Ριζοκάρπασο ζύμωναν κι ένα ανθρωπόμορφο ψωμί που το ονομάζουν «Βασίλη».

Το κρεμούσαν με μια κόκκινη κορδέλα και το φύλαγαν μέχρι την επόμενη χρονιά.

Άλλο έθιμο που υπάρχει είναι ότι κατά την νύχτα τοποθετούνται μέσα σ’ ένα πιατο διάφοροι δημητριακοί καρποί(που λέγονται Βασίλης) και τους ποτίζουν όσπου να βλαστήσουν.

Κατά τη γιορτή του αγίου Αντωνίου (στις 17 Ιανουαρίου) οι καρποί αυτοί φυτεύονται στα χωράφια όπου υπάρχουν φυτεμένοι κι άλλοι δημητριακοί καρποί.

Εναλλακτικά,  τα «Βασιλούθκια», είναι το έθιμο όπου έβαζαν σε ένα δοχείο σιτάρι με νερό για να βλαστήσει ο σπόρος.

Εάν το σιτάρι βλαστούσε σε σαράντα μέρες θα ήταν καλη η χρονιά για τους γεωργούς και έτσι ο νοικοκύρης θα το φύτευε στα χωράφια του για να έχει καλή χρονιά.

Στάμνες:

Στον Άγιο Δημήτριο της Μαραθάσας, υπάρχει το έθιμο όπου οι κοπέλες πάνε στη βρύση το πρωί με την στάμνα τους (στολισμένη στο στόμιο με θυμάρι και ελιά) για να πάρουνε όπως λένε τα κάλλη τους.

Ρίχνει η κοπέλα στη γούρνα της βρύσης σιτάρι, κρεμά ένα κλαδί ελιάς πάνω στη βρύση και γεμίζει τη στάμνα της με νερό λέγοντας:

“Καλημέρα βρύση, δώς μου που τα κάλλη σου, να σου δώκω που τα δικά μου.”

Ποδαρικό:

Σ’ όλη την Κύπρο (περισσότερο Καρπασία) υπάρχει το έθιμο του ποδαρικού, ποιος δηλαδή θα μπει πρώτος στο σπίτι την Πρωτοχρονιά.

Στην εξώπορτα του σπιτιού υπάρχει πέτρα και μια σκιλλοκρεμμύδα ( διεσπαρμένο φυτό).

Όποιος μπει πρώτος, πρέπει να μπει με το δεξί του πόδι, ρίχνει πρώτα μέσα στο σπίτι την πέτρα και ύστερα τη σκιλλοκρεμμύδα.

Μετά κάνει το σημείο του σταυρού και λέγει:

“έλα δύναμίς σου Θεέ μου τζαι ναν καλός ο χρόνος τζαι να τρέσηει πόσσω σας το μέλιν τζαι το γάλαν.”

Ο νοικοκύρης του δίδει μέλι ή γλυκό να φάει και την πουλουστρίναν (νόμισμα) που του έδωσε ήδη και έριξε στο σπίτι.

Την σκιλλοκρεμμύδα την αφήνουν να κρέμεται συνήθως πάνω στο δοκάρι ή την πόρτα του σπιτιού μέχρι τον άλλο χρόνο.

Ποιήματα:

Από την παραμονή της πρωτοχρονιάς δεν θα μπορούσε να λείπουν τα ποιήματα.

Συνήθως παλαιότερα τα άτομα διασκέδαζαν με το να κάθονται γύρω γύρω από το τζάκι και να τραγουδουν.

-Ένα από τα πιο συνηθισμένα ποιήματα:

Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι.

Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε.

-Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθε κατεβαίνεις;

-Από την μάνα μου έρχομαι και στο σχολείο πηγαίνω. Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις, κάτσε να τραγουδήσεις.

-Εγώ μαθαίνω γράμματα, τραγούδια δεν ξέρω.

Και σαν μαθαίνεις γράμματα πες μας την Αλφαβήτα.

Και το ραβδί του ακούμπησε να πει την Αλφαβήτα.

Χριστουγεννιάτικο δέντρο:

Το Χριστουγενιάτικο δέντρο είναι φυσικά μια μεγάλη και σημαντική παράδοση της Πρωτοχρονιάς,

Παραδοσιακά, το δέντρο ήταν φυσικό πεύκο συνήθως που έκοβαν οι ίδιοι οι νοικοκύριδες του κάθε σπιτιού.

Το έφερναν σπίτι, το τοποθετούσαν σε ένα κουβά με άμμο για να στέκεται καλά και περιτύλιγαν τον κουβά με βαμβάκι για να μοιάζει με χιόνι.

Βαμβάκι έβαζαν και στο πεύκο σκορπιστά πάνω στις βελόνες του.

Αντί για μπάλες, έβαζαν μπαλόνια και κουκουνάρια. Αργότερα, μαζί με τα μπαλόνια, κουκουνάρια και βαμβάκι αλλά και  πολύχρωμα λαμπάκια, όπως αυτά που ξέρουμε σήμερα.

Πηγή: Offsite