Σωτήρης Άρνος-Γεωπόνος: Δεν καλλιεργώ τη γη, δεν ποτίζω, δεν ψεκάζω κι όμως παράγω!!

Γράφει η Ρέα Κουμπαρή

Ο Σωτήρης Άρνος, ένας άνθρωπος με βαθιά αγάπη για τη γη και την καλλιέργεια, αφιέρωσε τη ζωή του στη γεωπονία. Από μικρό παιδί, αναγκάστηκε να αναλάβει ευθύνες που τον έφεραν σε άμεση επαφή με τη φύση, και μέσα από αυτή τη σχέση γεννήθηκε το πάθος του για τη γεωργία. Ως γεωπόνος, υπηρέτησε με αφοσίωση τους παραγωγούς της Κύπρου, προσφέροντας όχι μόνο γνώσεις αλλά και ψυχή.

Η συνέντευξη που ακολουθεί δεν είναι απλώς μια αφήγηση επαγγελματικής πορείας· είναι ένα πολύτιμο μάθημα ζωής. Ο Σωτήρης μιλά για δυσκολίες, επιτυχίες, για το πώς η επιστήμη και η αγάπη για τη γη μπορούν να συνδυαστούν, αλλά και για το πώς η γεωργία αποτελεί λειτούργημα που συνδέει τον άνθρωπο με τις ρίζες του.

Μοιράζεται σκέψεις για το παρελθόν και το παρόν της κυπριακής γεωργίας, προτάσεις για μια πιο φυσική καλλιέργεια, αλλά και πρακτικές συμβουλές για όσους αγαπούν τον κήπο και τη φύση.

Σωτήρη πως κι ασχολήθηκες με τη γεωπονία;

Ο πατέρας μου ήταν αστυνομικός, συνελήφθη από τους Άγγλους όταν ξεκίνησε ο απελευθερωτικός αγώνας 55-59 και για τέσσερα χρόνια έκανε στα κρατητήρια. Τότε εγώ ήμουνα 11 χρονών κι έπρεπε να αναλάβω την ευθύνη της οικογένειας και των περβολιών, από τότε ξεκίνησε το ενδιαφέρον μου για τη φύση.

Πες μαςγια τις σπουδές σου.

Οι σπουδές μου ξεκίνησαν στη Θεσσαλονίκη, όπου επέλεξα τη Γεωπονική γιατί με γοήτευε πάντα η επαφή με τη φύση και η επιστήμη που κρύβεται πίσω από την παραγωγή.

Στη συνέχεια, ακολούθησα μετεκπαίδευση στα Οικονομικά, γιατί θεωρούσα ότι η γεωργία δεν είναι μόνο επιστήμη και καλλιέργεια, αλλά και οικονομία, σχεδιασμός και ανάπτυξη.

Όταν επέστρεψα στην Κύπρο, εντάχθηκα αμέσως στο Τμήμα Γεωργίας στην Κερύνεια, όπου εργάστηκα ως γεωπόνος εφαρμογών. Ο ρόλος μου ήταν να συμβουλεύω τους γεωργούς και να τους καθοδηγώ σε νέες πρακτικές. Εκείνη την περίοδο, αφιερώθηκα κυρίως στις καλλιέργειες λεμονιών στη Λάπηθο και στα χρυσόμηλα του Αγίου Αμβροσίου

Την ίδια περίπου εποχή, γύρω στο 1969, παρουσιάστηκε μια μοναδική ευκαιρία για μένα όταν εξασφάλισα υποτροφία στη Γαλλία για σπουδές στην Περιφερειακή Ανάπτυξη.

Πώς προέκυψε αυτή η υποτροφία;

Εκείνα τα χρόνια, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Αναπτύξεως (ΟΟΣΑ) παρείχε υποτροφίες σε νέους επιστήμονες που ήθελαν να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους. Για μένα ήταν πραγματοποίηση ενός μεγάλου ονείρου, γιατί πάντοτε με συγκινούσαν οι τομείς των Οικονομικών και η σχέση τους με την ανάπτυξη των κοινωνιών.

Επιστρέφοντας στην Κύπρο, συνέχισα στο Τμήμα Γεωργίας, ενώ παράλληλα ολοκλήρωσα και μια ακόμη μετεκπαίδευση στα Οικονομικά στην Ελλάδα.

Στην Αραδίππου πώς βρέθηκες;

Η αλήθεια είναι πως δεν ήταν μια επιλογή που σχεδίασα εξαρχής. Η σύζυγός μου διορίστηκε ως καθηγήτρια στο Γυμνάσιο της Αραδίππου, και έτσι την ακολούθησα. Εκείνα τα χρόνια, η Αραδίππου δεν θεωρούνταν ιδιαίτερα ελκυστικός τόπος για εγκατάσταση. Ένας σημαντικός λόγος ήταν η ύπαρξη πολλών χοιροστασίων, που δημιουργούσαν δύσκολες συνθήκες διαβίωσης.

Παρ’ όλα αυτά, διέκρινα τις δυνατότητες που είχε ο τόπος. Το περιβάλλον και τη γεωγραφική της θέση, θεώρησα ότι ήταν ιδανικό μέρος για να δημιουργήσω την οικογένειά μου, κι έτσι ρίζωσα εδώ.

Συνέχισες όμως να εργάζεσαι στο Τμήμα Γεωργίας;

Ναι! Συνέχισα ως σύμβουλος και επισκέπτης σε γεωργικές φυτείες, παρακολουθώντας στενά τις εξελίξεις και προσπαθώντας να στηρίξω τους παραγωγούς.

Παράλληλα, αφιερώθηκα στην έρευνα που με ενδιέφερε, τα θερμοκήπια. Η διατριβή μου επικεντρώθηκε σε αυτόν τον τομέα. Στη συνέχεια, πειραματίστηκα με την καλλιέργεια της ντομάτας. Μέσα από συστηματικές μελέτη, κατάφερα να διπλασιάσω την παραγωγή, από 15 τόνους σε 30 τόνους ανά δεκάριο.

Πήρες κάποια επιβράβευση γι’ αυτό σου το επίτευγμα;
Όχι, δεν υπήρξε κάποια επίσημη επιβράβευση, ήταν όμως μια μεγάλη προσωπική ικανοποίηση. Έβλεπα πως η προσπάθειά μου απέδωσε καρπούς και αυτό από μόνο του ήταν η μεγαλύτερη ανταμοιβή.

Ποια ήταν η πιο μεγάλη δυσκολία που συνάντησες στο τμήμα γεωπονίας και πως το ξεπέρασες;

Ξεκινώντας να εργάζομαι στο Τμήμα Γεωπονίας ήξερα μόνο τα θεωρητικά, χωρίς πρακτική εξάσκηση, εκεί δυσκολεύτηκα, ειδικά πάνω στα λαχανικά. Διαβάζοντας και με την εμπειρία στον ένα  χρόνο μπήκαστο θέμα.

Τώρα ασχολείσαι ακόμη;

Ναι, έπιασα την τελευταία μου προαγωγή κι από γεωπόνος τώρα έγινα γεωργός (γέλια)

Μετά τη συνταξιοδότηση μου, αγόρασα ένα κτήμα και φύτεψα ελαιόδεντρακι ασχολούμαι με τις σοδειές. Με γεμίζει η επαφή με τη γη, μια ικανοποίηση ψυχολογική αλλά και σωματική. Είναι ο δικός μου δρόμος, η Ιθάκη μου.

Πως θα περιέγραφες το ρόλο του γεωπόνου;

Η γεωργία είναι αυτή που έδινε και δίνει τροφή. Για μένα όμως ήταν και λειτούργημα. Όταν πήρα προαγωγή Επαρχιακός Διευθυντής δεν άλλαξα τις συνήθειες μου, συνέχισα να επισκέπτομαι τους γεωργούς και να τους καθοδηγώ σε νέες πρακτικές.Παλιά οι καλλιεργητές είχαν περισσότερη καθοδήγηση τώρα δυστυχώς μόνο από τους εμπόρους. Το Τμήμα Γεωργίας κατάργησε τον επιστημονικό συμβουλευτικό σώμα κι έτσι δεν έχει ο καλλιεργητής επιστημονική βοήθεια ώστε να διαχειριστεί σωστά την παραγωγή του.

Ποια στρατηγική ακολουθείς στις δικές σου καλλιέργειες;

Δεν καλλιεργώ τη γη, δεν ποτίζω, δεν ψεκάζω κι όμως παράγω.

Αξιοποίησα το έδαφος της περιοχής, τα νερά και την σωστή ποικιλία.

Έκανα μια μελέτη για το κλίμα της Αραδίππου, η μοναδική που έγινε.

Το έδαφος της Αραδίππου είναι αλκαλικό. Έχει δηλαδή υψηλή περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο, όπως συμβαίνει στα ασβεστούχα εδάφη.

Έχει την πιο ψηλή εξάτμιση  και διαπνοή εδάφους Παγκυπρίως.

Αυτό το φαινόμενο αφυδατώνει το έδαφος, με αποτέλεσμα να στεγνώνει ταχύτερα.

Η εξάτμισης εδάφους είναι η διαδικασία μετατροπής του νερού από την υγρή στην αέρια φάση (υδρατμοί) απευθείας από την επιφάνεια του εδάφους και την ατμόσφαιρα.

Η διαπνοή είναι το νερό που εξατμίζεται μέσω των φυτών από την διαπνοή.

Το χειμώνα βελτιώνεται η κατάσταση, οπότε καταλαβαίνεις ότι η παραγωγή λαχανικών ή εσπεριδοειδών δεν ευδοκιμείτε το καλοκαίρι στην Αραδίππου.

Ποια δέντρα και φυτά μπορούν να καλλιεργηθούν στο έδαφος της Αραδίππου;

Τα αλκαλικά εδάφη,όπως της Αραδίππου, μπορούν να περιορίσουν την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών από τα φυτά, οδηγώντας σε κακή ανάπτυξη και ευαισθησία σε ασθένειες.

Υπάρχουν όμως ποικιλίες που δεν τα πειράζει η ανυδρία.

Η ελιά ευδοκιμεί σ αυτό το περιβάλλον, η λεμονιά παρουσιάζει έλλειψησιδηρού λόγω της οξύτητας. Ηκοπριά εξουδετερώνει την οξύτητα, γι’ αυτό το φθινόπωρο οι γεωργοί κοπρίζουν τα χωράφια τους γι’ αυτό και αισθανόμαστε την έντονη μυρωδιάεκείνη την εποχή (γέλια).

Η ροδιά, η συκιά, πορτοκαλιά μανταρινιά ευδοκιμούν μόνο σε περίκλειστο χώρο. Τα λαχανικά εφόσον τα κοπρίζεις. Δεν ευνοούνται οι μεσπιλιές, οι χρυσομηλιές και οι ροδακινιές. Λουλούδια όπως, το γαλλικό και κινέζικο γιασεμί, το νυχτολούλουδο ευδοκιμούν. Όχι όμως οι τριανταφυλλιές και οι γαρδένιες.

Υπάρχουν δέντρα που δεν ανέχονται όμως την κοπριά, όπως η μεσπιλιά;

Όχι δεν έχει να κάνει μ’ αυτό. Η μεσπιλιά είναι από τα δέντρα που δεν ευδοκιμούν στην Αραδίππου για το λόγω της εξάτμισης που είπαμε προηγουμένως. Το νερό έχει άλατα, με την εξάτμιση δεν συγκρατεί την υγρασία ούτε τα θρεπτικά στοιχεία λόγω της αλκαλικότητας του εδάφους και έτσι απομένουν μόνο τα άλατα οπότε λόγω ευαισθησίας δεν μπορεί να επιβιώσει.

Πως ναλιπάνουμε φυσικά;

Ηκοπριά είναι φυσικό λίπασμα από μόνη της, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν περάσει τη φάση της χώνεψης, περίπου ένα χρόνο.

Βοηθά την βελτίωση του ph, βελτιώνει την αντοχή του φυτού σε μεγάλο βαθμό, αλλά και συγχρόνως κάνει το χώμα πιο αφρούγιο.

Άλλος τρόπο είναι η κομποστοποποίηση.

Τοποθετούμαι υπολείμματα φρούτων και λαχανικών, φύλλα, φρέσκο χόρτο, τσόφλια αυγών, ξερά φύλλα, κλαδάκια, πριονίδι, χαρτόνι, στάχτη, σε κάλαθο με χώμα και τα ανακατεύουμε κάθε 14 μέρες, αλλά προσέχουμε να το διατηρούμε υγρό.

Μετάμπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε σαν λίπασμα.

Τα φύλλα δέντρων που έχουν πίσσα όπως τα κυπαρίσσια απαγορεύεται.

Ένας φυσικό τρόπος ψεκασμού;

Σαν η λεμονιά παρουσιάζει μια ασθένεια, τοτετράνιχο, με κιτρίνισμα και καρούλιασμα των φύλλων, αυτή αντιμετωπίζετε με δυνατόξεπλυμα νερού στα φύλλα. Φυσικά τελευταία πρόσεξα ότι δεν εμφανίζεται συχνά αυτή η ασθένεια κι αυτό λόγω ενός παρασίτου, εχθρού του τετράνιχου.

Τις ντομάτες και το αμπέλι με θειάφι, που είναι εντελώς ακίνδυνο.

Αλλά οι περισσότερες ασθένειες έχουν να κάνουν με το κλίμα.

Πότε λιπαίνουμε τα δέντρα;

Γενάρη-Φλεβάρη κλαδεύουμε και λιπαίνουμε τα δέντρα, όχι υπερβολικά όμως.

Γιατί τα κυπριακά προϊόντα είναι πιο ακριβά απ’ ότι τα εισαγόμενα;

Στο εξωτερικό είναι ευνοϊκές οι συνθήκες για καλλιέργεια. Έχουν τρεχούμενα νερά, έχουν μεγάλες πεδιάδες που ευνοούν την παραγωγή. Η Κύπρος υστερεί σ’ αυτά. Παρ’ όλα αυτά αν το κράτος στήριζε την κυπριακή καλλιέργεια θα μπορούσαμε ισάξια να ανταγωνιστούμε τα ξένα προϊόντα, αλλά δυστυχώς δεν το κάνει.

Όταν μπήκαμε στην Ευρώπη άλλαξαν τα εμπορικά δεδομένα. Υπήρξε μια παραπληροφόρηση όσο αφορά την ένταξη της Κύπρου στην Ευρώπη. Δεν προετοίμασαν τους παραγωγούς γι’ αυτή την εισχώρηση των ξένων προϊόντων και τον αντίχτυπο στην παραγωγή μας. Το ίδιο συνέβη και στην Ελλάδα. Δεν φταίνε οι παραγωγοί μας, απλά δεν τους προετοίμασαν για τις συνθήκες έντονου ανταγωνισμού.

Έμαθα ότι και σήμερα χρόνια από τη συνταξιοδότηση σου συνεχίζεις να βοηθάς παραγωγούς όταν σε καλέσουν για επίλυση των προβλημάτων παραγωγης τους.

«Εν το σκουλούτζιη». (γέλια)

Όταν αγαπάς τη γη σου προσπαθείς να τη βοηθήσεις όσο μπορείς. Στον καφενέ θα ρωτήσουν τη γνώμη μου για ένα προβληματισμό τους και πολλές φορές πηγαίνω επι τόπου ώστε να δώσω μια πιο σωστή γνωμάτευση.

Η απορία όλων, τα καρπούζια δίχως κουκούτσια είναι μεταλλαγμένα, οπότε καρκινογόνα;

Όχι αυτό δεν ισχύει. Η ιστορία με τα μεταλλαγμένα έχει ως εξής:

Παλιά η γενετική βελτίωση των φυτών γινόταν με υβριδισμός. Ο υβριδισμός είναι η διασταύρωση μεταξύ δύο διαφορετικών «γονέων».

Τώραγίνονται οι μεταλλάξεις στα επιστημονικά κέντρα. Η  μεγαλύτερη εταιρία μεταλλαγμένων προϊόντων στον κόσμο ήταν η Monsanto στην Αμερική. Ήταν γνωστή για τα γενετικά τροποποιημένα σπέρματα και ζιζανιοκτόνα . Η εταιρία Bayer, η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή εταιρία στον κόσμο θέλοντας να εξαγοράσει την εταιρία  ξεκίνησε μια έντονη επικριτική δυσφήμηση των προϊόντων της ως μεταλλαγμένακαι σύνδεση με τον καρκίνο.

Ο κόσμος υπέστη πλύση εγκεφάλου και η Monsantoόσο κι αν προσπάθησε να ανακάμψει δεν τα κατάφερε. Εξαγοράστηκε τελικά από την γερμανική εταιρεία Bayer.  Η Bayerανακοίνωσε στον τύπο ότι άλλαξε κάποια βλαβερά στοιχεία και το διένεμε πίσω στην αγορά. Εννοείτε ότι αυτό δεν ίσχυε.

Ήταν όλα θέμα στρατηγικής.

Πως μπορούμε να καταλάβουμε αν ένα προϊόν είναι μεταλλαγμένο;

Δυστυχώς δεν μπορούμε. Όλο το καλαμπόκι που τρώμε και το ποπκορν είναι όλα μεταλλαγμένα.

Το λάδι που εισάγουμε παράγεται μόνο από μεταλλαγμένα. Το πιο υγιές είναι το κυπριακό ελαιόλαδο.

Οι ζωοτροφές είναι όλες μεταλλαγμένες. Οι επιστήμονες φυσικά δεν το παραδέχονται.

Μέχρι σήμερα δεν αποδείχτηκε ότι τα μεταλλαγμένα είναι βλαβεράή έστω λιγότερο ωφέλιμα από τα μη μεταλλαγμένα.

Αφήνετε στη δική μα κρίση να αποφασίσουμε αν τα θέλουμε στη ζωή μας ή όχι.

Οι μεταλλάξεις που γίνονται εσύ τις θεωρείς υγιές για τον οργανισμό μας;

Να σου πω. Στη φύση  υπάρχει μετάλλαξη.

Όπως οι δεινόσαυροι και κάποια φυτά που σήμερα είναι εξαφανισμένα, δεν έπαψαν μια μέρα να υπάρχουν έτσι απλά. Αλλά, μεταλλάχτηκαν σε κάτι άλλο, που προσαρμόστηκε πιο εύκολα στο περιβάλλον, αναγκάζοντας το πρωτογενές να εξαφανιστεί.

Είναι ο νόμος της φύσης να επιβιώνει.

Σήμεραόμως το τι θα φτάσει στα πιάτα μας,  είναι στα χέρια των πολυεθνικών, δυστυχώς.

Η ερευνά σου αναφορικά με την «μη καλλιέργεια», μπορείς να μου μιλήσεις γι’ αυτήν; Τι εννοούμαι «μη καλλιέργεια».

Η μεγαλύτερη ζημιά στο περιβάλλον είναι η καλλιέργεια του χώματος.

Οπότε, προχώρησα σε ένα  πείραμα, που είχε ιδιαίτερη σημασία για μένα: τη «μη καλλιέργεια και τη συμβολή της στη δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα».

Η ιδέα ήταν να βρούμε τρόπο ώστε το διοξείδιο να μετατρέπεται σε στερεό και να χρησιμοποιείται στη βελτίωση και ανάπτυξη της παραγωγής. Το πείραμα εφαρμόστηκε με μεγάλη επιτυχία στην καλλιέργεια της ελιάς, ανοίγοντας νέους δρόμους για πιο βιώσιμες και αποδοτικές πρακτικές.

Όταν φύτεψα δέντρα στον κήπο μου παρατήρησα ότι τα πρώτα χρόνια οι πορτοκαλιές μου παρουσίασαν χλώρωση και υπανάπτυξη.

Φύτεψα και γρασίδι που δεν χρειαζόταν πολύ νερό ούτε καλλιέργεια και εδώ και 30 χρόνια είναι πράσινο δίχως καμία περιβαλλοντική φθορά.

Όταν κόβω το γρασίδι δεν το μαζεύω λιώνει και παράγει μόνο του φυτόχωμα δίχως καμιά καλλιέργεια, βελτιώνοντας έτσι το ph. Ξεκίνησα να χρησιμοποιώ μόνο ζιζανιοκτόνο δίχως σκάλισμα και είδα σημαντική βελτίωση στην ανάπτυξη των δέντρων.

Υπάρχει τρόπος να αποθηκεύουμε νερό μόνοι μας το χειμώνα;

Δεν μπορούμε.

Απλά δεν πρέπει να αφήνουμε χόρτα στον κήπο. Απορροφούν όλη την υγρασία του εδάφους. Οι πλείστοιπιστεύουνε ότι τα χόρτα συγκρατούν την υγρασία του, αλλά αντιθέτως. Σκοτώνοντας τα ζιζάνια εξοικονομούμε  υγρασία. Η καταστροφή των χόρτων μπορεί να γίνει με ζιζανιοκτόνο ή κούρεμα.

Τί είναι αμειψισπορά;

Αντί να καλλιεργείται το ίδιο φυτό κάθε χρόνο, εναλλάσσονται διαφορετικά είδη φυτών στο χωράφι. Αυτό λέγεται αμειψισπορά. Η εναλλαγή καλλιεργειών διακόπτει τον κύκλο ζωής των παρασίτων που προσβάλλουν ένα μόνο είδος φυτού.

Άλλα φυτά απορροφούν συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά, ενώ άλλα αποδίδουν διαφορετικά, έτσι διατηρείται η ισορροπία του εδάφους. Αυτό εφαρμοζόταν από τα αρχαία χρόνια στην Ελλάδα.

Το χώμα που αγοράζουμεείναι καλό;

Το ξένο χώμα χρησιμοποιείται σαν λίπασμα. Δηλαδή ανακαινίζεται με το χώμα του εδάφους ώστε να βελτιωθεί η δυναμική του εδάφους.

Σου έτυχε παραγωγός να μην συνεργαστεί με υποδείξεις σου;

Έτυχε αλλάελάχιστες φορές. Οι περισσότεροι παραγωγοί έδειχναν σεβασμό στις υποδείξεις μου.

Είναι υγιές τα προϊόντα των θερμοκηπίων;

Υπάρχουν κάποια φυτά που απορροφούντα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούν στα θερμοκήπια. Π.χ. το αγγουράκι, απορροφάειοπότε πρέπει το καθαρίζουμε και μετά να το καταναλώνουμε. Η φράουλα απορροφάει οπότεπρέπει να πλένεται πάρα πολύ καλά. Η ντομάτα δεν απορροφάει. Το λουβί το φρέσκο απορροφάει. Το καλύτερο είναι να μην γίνεται κατάχρηση  ώστε κι αυτό το ελάχιστο που επιβαρύνεται ο οργανισμός μας να μην είναι επιβλαβείς.

Τί ζώα παρασιτικά έχεις εσύ στον κήπο σου;

Σκαντζόχοιρους (γέλια). Τους άρεσε το χόρτο.Έγινε αποικία, τους αγαπώ πάρα πολύ κι επειδή δεν θέλω να ενοχλούν τα φυτά μου τους βάζω γατοτροφή κι έτσι είμαστε όλοι μια ευτυχισμένη οικογένεια (γέλια).

Σωτήρη μου σ’ ευχαριστώ για αυτήν κατατοπιστική-επιστημονική συνομιλία. Είμαι σίγουρή ότι πολλοί θα βγούμε, βάζω και τον εαυτό μου μέσα, κερδισμένοι από αυτή.