Τα παιδιά μας ευάλωτα σε διαδικτυακούς κινδύνους

Στη σύγχρονη εποχή, η χρήση του διαδικτύου και της ψηφιακής τεχνολογίας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας, παρουσιάζοντας σχεδόν καθολική αξιοποίηση από όλες τις ηλικιακές ομάδες. Αναντίλεκτα, το διαδίκτυο αποτελεί πολύτιμη πηγή γνώσης και σημαντικό εργαλείο διάνοιξης πυλών στην ενημέρωση, την πληροφόρηση, την επικοινωνία και την ψυχαγωγία.

Ωστόσο, είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η χρήση του, εν τη απουσία ουσιαστικής ενημέρωσης και πληροφόρησης, μπορεί να επιφέρει ιδιαίτερες και σημαντικές προκλήσεις, ειδικότερα στα παιδιά και τους εφήβους.

Σε αυτά τα ιδιαίτερα σημαντικά σημεία εστιάζει το Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου Κύπρου, το οποίο συντονίζεται από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ενημερώνοντας συνεχώς εκτός από τα παιδιά και τους γονείς τους, οι οποίοι παίζουν σημαντικό ρόλο στη σωστή πληροφόρηση και προστασία τους.

Μεγάλο μέρος του χρόνου που τα παιδιά διαφόρων ηλικιών βρίσκονται στο διαδίκτυο, είναι αφιερωμένο στα παιχνίδια, καθώς αυτά είναι εξαιρετικά δημοφιλή στις ηλικίες τους.

Όπως αναφέρει το Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου Κύπρου, μπορεί η ενασχόληση με τα διαδικτυακά/ηλεκτρονικά παιχνίδια να συμβάλλει στην απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων με ένα πολύ ευχάριστο και ελκυστικό τρόπο τόσο για τα παιδιά και για τους νέους, εντούτοις μέσω αυτής της ενασχόλησης τους δύναται να προκύψουν σημαντικές προκλήσεις καθώς επίσης και κίνδυνοι.

Συγκεκριμένα, μέσα από αυτά τα παιχνίδια μπορεί να προκύψουν οι ακόλουθοι κίνδυνοι, στους οποίους τα παιδιά να είναι εκτεθειμένα και σίγουρα απαιτείται μεγάλη προσοχή:

-Ακατάλληλο περιεχόμενο: Ορισμένα παιχνίδια ενδέχεται να μην είναι κατάλληλα για την ηλικία του παιδιού, καθώς μπορεί να περιλαμβάνουν βίαιο ή ακατάλληλο περιεχόμενο ή σκηνές που αποσκοπούν στην πρόκληση τρόμου ή φόβου. Η έκθεση σε βίαιο και ακατάλληλο περιεχόμενο μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση της επιθετικής και βίαιης συμπεριφοράς, στη χρήση χυδαίου και ακατάλληλου λεξιλογίου και να περιορίσει, σημαντικά, θετικές κοινωνικές συμπεριφορές (π.χ., ενσυναίσθηση, αποδοχή).

-Πολύωρη ενασχόληση (εθισμός): Τα διαδικτυακά παιχνίδια αποτελούν πιθανό κανάλι εθισμού. H πολύωρη ενασχόληση με αυτά μπορεί να αποβεί αρνητική για τις σχολικές επιδόσεις και τις κοινωνικές δραστηριότητες, περιορίζοντας τις καθημερινές δραστηριότητες και την πραγματική και την ουσιαστική επαφή με συνομηλίκους ή και με την οικογένεια.

-Επικοινωνία με αγνώστους (αποπλάνηση): Οι εικονικές κοινότητες διαδικτυακών παιγνιδιών, στις οποίες συμμετέχουν τα παιδιά και οι έφηβοι, ενθαρρύνουν την πιθανή επαφή με κάποιον που να επιθυμεί, ενδεχομένως, να εκφοβίσει ή να παρενοχλήσει. Εάν κάποιος συμμετέχει σε παιχνίδια για πολλούς παίκτες στο διαδίκτυο (όπου παίζει ενάντια σε άλλα άτομα, ενδεχομένως από διάφορα μέρη του κόσμου), μπορεί να κινδυνεύει να ακούσει προσβλητική γλώσσα από άλλους παίκτες, να εκφοβίζεται ή να θέτει τον εαυτό του στην ευάλωτη θέση να καταστεί θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης.

-Καταναλωτισμός: Πολλά διαδικτυακά παιχνίδια ενθαρρύνουν και προωθούν την αγορά προϊόντων, αποτελώντας δαπανηρές παγίδες, διαμορφώνοντας εθιστικές υλιστικές συμπεριφορές.

Ο ρόλος των γονέων

Πέραν από τους κινδύνους που εντοπίζονται και καταγράφονται από το Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου, γίνονται και εισηγήσεις προς τους γονείς και κηδεμόνες παιδιών και εφήβων, ο ρόλος των οποίων κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντικός στην προσπάθεια για προστασία και θωράκιση.

Στις συμβουλές που τους παρέχονται είναι πρωτίστως η συμμετοχή τους στην ψηφιακή ζωή του παιδιού. Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι η ενασχόληση των παιδιών και των νέων με τις ψηφιακές συσκευές και το διαδίκτυο θα πρέπει να γίνεται με την ενεργή και καθοδηγητική υποστήριξη των γονέων, μέσω ανοικτού διαλόγου και συζήτησης.

Επίσης, οι γονείς προτρέπονται να ελέγχουν το διαδικτυακό παιχνίδι. Όπως σημειώνεται, είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να παρέχουν τη δυνατότητα στα παιδιά να παίζουν διαδικτυακά/ηλεκτρονικά παιχνίδια, ωστόσο είναι αναγκαίο και επιτακτικό να ελέγχουν ώστε η πρόσβαση σε αυτά να γίνεται, αυστηρώς, στη βάση της καταλληλόλητας τόσο του περιεχομένου όσο και των ηλικιακών ορίων.

Όπως ανέφερε η λειτουργός του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, Παναγιώτα Χατζηττοφή, οι γονείς είναι σημαντικό όπως συζητήσουν με τα παιδιά τους για τον χρόνο απασχόλησής τους με διαδικτυακά παιχνίδια και να τους ξεκαθαρίσουν ότι αυτή η ενασχόληση δεν πρέπει να επηρεάζει τη καθημερινότητά τους, τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, την επαφή με την οικογένειά και τους φίλους τους και το σχολικό διάβασμα. Παράλληλα, είναι βασικό να ενθαρρύνουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και διαπροσωπικές σχέσεις του παιδιού.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι γονείς δεν πρέπει να διστάζουν να μιλούν στα παιδιά για τους κινδύνους που μπορεί προκύψουν στα παιχνίδια αυτά, όπως για παράδειγμα, για εκφοβιστικές ή άλλες ενοχλητικές συμπεριφορές, επικοινωνία με αγνώστους, ακατάλληλο περιεχόμενο. Κι αυτό διότι, είναι σημαντικό τα παιδιά να ενημερωθούν ότι, κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού, θα πρέπει να επιδεικνύουν τον απαραίτητο σεβασμό, τόσο στους κανόνες όσο και στους άλλους παίκτες, να είναι ιδιαίτερα προσεκτικά με τα προσωπικά τους στοιχεία (συμπεριλαμβανομένων των φωτογραφιών τους) και το διαμοιρασμό πληροφοριών, να μην συναινούν στη συνάντηση με άλλους παίκτες, χωρίς την άδεια και παρουσία των γονιών τους και να αναφέρουν οποιαδήποτε ζητήματα ή δυσκολίες συναντήσουν.

Επιπρόσθετα, υπάρχουν επιλογές γονικού ελέγχου και τα σχετικά εργαλεία διατίθενται σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές και κονσόλες και προσθέτουν κάποιους περιορισμούς κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Όπως ανέφερε η κ. Χατζηττοφή, ειδικότερα, τα εργαλεία γονικού ελέγχουν επιτρέπουν τον καθορισμό συγκεκριμένων παραμέτρων για τα παιχνίδια, όπως είναι, μεταξύ άλλων, η ηλικία, η καταλληλόλητα του παιχνιδιού, η διάρκεια χρόνου του παιχνιδιού, η φραγή στην προσθήκη φίλων, το μπλοκάρισμα στη δυνατότητα για συνομιλία και συγγραφή μηνυμάτων, η προστασία της ιδιωτικής ζωής, ο αποκλεισμός ατόμων που δεν ακολουθούν τους κανόνες της κοινότητας, η αναφορά ακατάλληλων συμπεριφορών άλλων παικτών κ.λπ.

Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου: Σωστή ενημέρωση για σωστή αντιμετώπιση

Ανεξάρτητα από τα ηλεκτρονικά και διαδικτυακά παιχνίδια, κίνδυνοι και προκλήσεις μπορούν να προκύψουν σε όλες τις χρήσεις του διαδικτύου, από την ενημέρωση (με τις ψευδείς ειδήσεις), μέχρι και την ψυχαγωγία εφήβων σε κοινωνικά δίκτυα. Το Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου συγκέντρωσε σημαντικούς όρους, δίνοντας την ευκαιρία σε παιδιά και γονείς να ενημερωθούν σφαιρικά και να είναι σε θέση να γνωρίζουν τι μπορεί να αντιμετωπίσουν.

Οι όροι αυτοί είναι:

Διαδικτυακός Εκφοβισμός: Αφορά στη χρήση του διαδικτύου και της ψηφιακής τεχνολογίας, προκειμένου να εκφρασθεί μία εσκεμμένη, επαναλαμβανόμενη και επιθετική συμπεριφορά, απέναντι σε ένα πρόσωπο ή σε μια ομάδα προσώπων, με σκοπό την πρόκληση συναισθηματικής ή/και ψυχολογικής βλάβης. Ειδικότερα, η διαδικτυακή παρενόχληση μπορεί να συμβεί με διάφορους τρόπους, όπως με τη λήψη δυσάρεστων/προσβλητικών ή απειλητικών μηνυμάτων, την ανάρτηση ή αποστολή ενοχλητικών φωτογραφιών ή μαγνητοσκοπημένου υλικού, τον εσκεμμένο αποκλεισμό από ομαδικές συνομιλίες παιδιών και εφήβων, τη διάδοση ψευδών ή ταπεινωτικών σχολίων ή την στοχοποίηση για την καταγωγή, τις σεξουαλικές προτιμήσεις ή το θρήσκευμα.

Διαδικτυακή Αποπλάνηση (Grooming): Η διαδικασία με την οποία ένας ενήλικας, εκμεταλλευόμενος την ανωνυμία στο διαδίκτυο, προσπαθεί να προσεγγίσει ένα παιδί ή έφηβο, με σκοπό να τον συναντήσει προσωπικά και να προκαλέσει σκόπιμη βλάβη. Το κίνητρο πίσω από αυτό μπορεί να είναι η σεξουαλική παρενόχληση ή ο εξαναγκασμός αποστολής σεξουαλικών φωτογραφιών ή βίντεο. Αρχικά, οι δράστες (groomers) συλλέγουν προσωπικά δεδομένα για το θύμα τους στο διαδίκτυο (π.χ. ηλικία, όνομα, αριθμό κινητού και σχολείο), από ιστοτόπους κοινωνικής δικτύωσης, ηλεκτρονικά παιχνίδια για πολλούς παίκτες και άλλα διαδικτυακά φόρουμ (forum) και δημιουργούν μια πλαστή ταυτότητα, παριστάνοντας ότι είναι και οι ίδιοι παιδιά/έφηβοι, ώστε να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους. Στη συνέχεια προσεγγίζουν το θύμα και επικοινωνούν μαζί του για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα, κάνοντας αναφορές για κοινές δράσεις και ενδιαφέροντα, συζητήσεις για τυχόν προβλήματα κ.λπ., ώστε να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του παιδιού/εφήβου, παρέχοντας θετική προσοχή ή συμπάθεια. Αφού κερδίσουν την εμπιστοσύνη του παιδιού στο Διαδίκτυο, προτείνουν συνάντηση με το θύμα, με στόχο τη σεξουαλική παρενόχληση ή εκμετάλλευση.

Sexting: Η λέξη προέρχεται από τις λέξεις “sex” και “texting” (στέλνω μήνυμα). Το Sexting είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ανταλλαγή/κοινή χρήση σεξουαλικών μηνυμάτων ή γυμνών φωτογραφιών ή σεξουαλικών βίντεο µέσω Διαδικτύου ή µέσω της ψηφιακής τεχνολογίας. Τις περισσότερες φορές το Sexting είναι ηθελημένο. Δηλαδή, ένα παιδί με δική του συγκατάθεση στέλνει τις φωτογραφίες του. Σε κάποιες περιπτώσεις, το Sexting μπορεί να είναι μη συναινετικό.

Sextortion: Ο σεξουαλικός διαδικτυακός εξαναγκασμός και εκβιασμός σε άτομα. Μία μορφή σεξουαλικής εκμετάλλευσης, κατά την οποία, σεξουαλικές πληροφορίες (π.χ. βίντεο, φωτογραφίες) χρησιμοποιούνται για σεξουαλική ή και οικονομική εκμετάλλευση των θυμάτων.

Παραπληροφόρηση: Το διαδίκτυο μπορεί να αποτελεί σημαντική πηγή άντλησης πληροφοριών και ενημέρωσης, ωστόσο είναι πολύ εύκολο μέσω αυτού να διανεμηθούν ψευδείς ή παραποιημένες πληροφορίες και ενημέρωση, με σκοπό τη χειραγώγηση και παραπλάνηση του κοινού.

Ψευδείς ειδήσεις (fake news): Παρουσιάζονται κυρίως ως δημοσιογραφικές, είναι όμως κατασκευασμένες εσκεμμένα, για να εξυπηρετήσουν κάποιο σκοπό.

Ψυχραιμία και ειλικρίνεια από τους γονείς

Οι γονείς μπροστά στους διαδικτυακούς κινδύνους, με τους οποίους ενδεχομένως είναι αντιμέτωπα τα παιδιά τους θα πρέπει να είναι πρωτίστως ήρεμοι, υποδεικνύει η κ. Χατζηττοφή, και να διαχειριστούν την κατάσταση με συγκεκριμένο τρόπο. Οι γονείς καλούνται όπως:

-Παραμείνουν ψύχραιμοι και να διερευνήσουν την κατάσταση διασφαλίζοντας όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για να είναι σε θέση να υποστηρίξουν τα παιδιά.

-Αποφύγουν να παρουσιάσουν ενοχλητικό ή τρομακτικό περιεχόμενο: Είναι σημαντικό να θυμούνται ότι ακόμη και όταν κάτι κοινοποιηθεί ευρέως (viral) στο διαδίκτυο, αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι το έχουν δει ή ακούσει.

-Αποφύγουν την ονομασία σχετικά με επικίνδυνες προκλήσεις: Ο χαρακτηρισμός/ονομασία μιας πρόκλησης μπορεί να συμβάλει στην περαιτέρω διάδοσή της. Επομένως, αντί να εστιάζουν σε συγκεκριμένο διαδικτυακό μιμίδιο (meme), πρόκληση ή εικόνα, είναι καλύτερο να δώσουν εφαρμόσιμες συμβουλές.

-Μιλήσουν σχετικά με αποτελεσματικές πρακτικές αντιμετώπισης.

Είναι σημαντικό επίσης οι γονείς να εξηγήσουν στα παιδιά τα ακόλουθα πως αν δεχθούν πρόσκληση για συμμετοχή σε επικίνδυνα «παιχνίδια», σε επικίνδυνες συμπεριφορές ή σε διαδικτυακές συζητήσεις, που τους κάνουν να αισθανθούν άβολα θα πρέπει: να κρατήσουν αποδεικτικά στοιχεία (μέσω στιγμιότυπων οθόνης – screen shots), να αναφέρουν, μέσω εργαλείων αναφοράς καταγγελίας, το περιστατικό και τα αποδεικτικά στοιχεία, να μπλοκάρουν το άτομο ή τον αριθμό που τους παρενοχλεί, να αναφέρουν, άμεσα, το γεγονός στους γονείς ή σε ενήλικα που εμπιστεύονται, να καλέσουν τη Γραμμή Βοήθειας και Γραμμή Καταγγελιών στο 1480 ή τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος. Επίσης, αν έχουν δει/ακούσει και σκέφτονται να συμμετάσχουν σε διαδικτυακές προκλήσεις, να το συζητήσουν με τους γονείς.

***Αν αντιληφθούν ότι κάποιο άλλο παιδί ή έφηβος συμμετέχει ή σχεδιάζει να συμμετάσχει σε επικίνδυνες διαδικτυακές προκλήσεις, μπορούν να ενημερώσουν κάποιο ενήλικα ή να καλέσουν τη Γραμμή Βοήθειας και Γραμμή Καταγγελιών στο 1480.

Πηγή: Philenews