Της Δόξας Κωμοδρόμου
Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου
Ο ηρωικός θάνατος του Κυριάκου Μάτση στις 19 Νοεμβρίου 1958 στο Δίκωμο αποτελεί σημείο καμπής για τον Αγώνα της ΕΟΚΑ, σηματοδοτώντας ουσιαστικά την αρχή του τέλους του αντιστασιακού αυτού κινήματος. Ο Αγώνας, που είχε ξεκινήσει την 1η Απριλίου 1955, αποσκοπούσε στην απελευθέρωση της Κύπρου από την αποικιακή κυριαρχία της Μεγάλης Βρετανίας και την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Ωστόσο, οι Έλληνες Κύπριοι βίωσαν έντονη καχυποψία από τις βρετανικές αρχές, οι οποίες αναζητούσαν λύσεις για τον τερματισμό της βίαιης σύγκρουσης, χωρίς ωστόσο να αναγνωρίζουν το αίτημα για αυτοδιάθεση.
Κατά τα μέσα του 1958, ξεκίνησε η πορεία των διαπραγματεύσεων που θα οδηγούσαν τελικά στην ανεξαρτησία της Κύπρου. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, υπό την πίεση του βρετανικού «Σχεδίου Μακμίλλαν» για τριμερή κυριαρχία, αποδέχθηκε την προοπτική της ανεξαρτησίας. Σε διάστημα μόλις 45 ημερών, από τις 27 Δεκεμβρίου 1958 έως τις 11 Φεβρουαρίου 1959, οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου είχαν υπογραφεί, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, ενώ για τέσσερα χρόνια η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα παρέμενε το κατεξοχήν όραμα των Ελληνοκυπρίων.
Στο πάνθεον της εθνικής μνήμης
Ο Κυριάκος Μάτσης ανήκει στους τελευταίους αγωνιστές που εισήλθαν στο πάνθεον της εθνικής μνήμης. Μόλις τρεις μήνες πριν από το τέλος του Αγώνα πέρασε στην αθανασία μέσα από τη θυσία του, βωμό στην ελευθερία. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 25 Νοεμβρίου 1958, ο Σάββας Ροτσίδης, στον Αγρό, συμπλήρωνε τον κατάλογο των αγωνιστών που έδωσαν τη ζωή τους για την πίστη και την πατρίδα.
Ο θάνατος του Μάτση σημειώθηκε κάτω από ιδιαίτερα δραματικές συνθήκες. Μετά από εντατικές έρευνες στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου και του Καραβά, ο Μάτσης κατόρθωσε να διαφύγει από τον βρετανικό κλοιό στον Άγιο Γεώργιο και να φτάσει στο Πέλλα-Πάις. Εκεί έμεινε τέσσερις ημέρες, δίνοντας οδηγίες για ενέδρες στην περιοχή. Ωστόσο, καθώς οι βρετανικές έρευνες εντάθηκαν, αποφάσισε να κατευθυνθεί στο Δίκωμο. Φιλοξενήθηκε στην οικία του Κυριάκου Διάκου, όπου υπήρχε ειδικά διαμορφωμένο υπόγειο κρησφύγετο.
Στις 17 Νοεμβρίου, κοντά στο χωριό στρατοπέδευσαν 40 Βρετανοί στρατιώτες, ενώ οι επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή κλιμακώνονταν. Στις 19 Νοεμβρίου 1958, οι στρατιώτες εισέβαλαν στο Δίκωμο και πραγματοποίησαν έρευνα και στην οικία του Διάκου, όπου διέμενε ο Μάτσης μαζί με τους συντρόφους του, Ανδρέα Σοφιόπουλο και Κώστα Χριστοδούλου. Παρά την παρουσία των στρατιωτών πάνω από το κρησφύγετο, παρέμειναν απαρατήρητοι. Ωστόσο, μια δεύτερη έρευνα λίγο αργότερα έθεσε τον Μάτση σε υποψίες για πιθανή προδοσία.
Σύντομα οι στρατιώτες επανήλθαν και, εντοπίζοντας το στόμιο του κρησφύγετου, άρχισαν να το ανοίγουν. Όταν του ζητήθηκε να παραδοθεί, ο Μάτσης γέμισε το όπλο του, έκαψε τα έγγραφα της Οργάνωσης και αρνήθηκε, απαντώντας: «Αν θα βγω, θα βγω πυροβολώντας». Κατόπιν, οι Βρετανοί έριξαν χειροβομβίδες στο κρησφύγετο, και ο Μάτσης βρήκε ακαριαίο τον θάνατο. Το μακάβριο θέαμα του νεκρού ήρωα έφερε στο προσκήνιο το μεγαλείο της θυσίας του: είχε αγκαλιασμένα τα δυο αυτόματα όπλα του, ενώ το σώμα του παρέμενε μια ζωντανή μαρτυρία θάρρους και αυταπάρνησης.Το δεξιό του πόδι ήταν αποκομμένο και απανθρακωμένο, νωπό δε έσταζε το αίμα ακόμη στο δάπεδο του κρησφυγέτου.
Ο Κυριάκος Μάτσης θάφτηκε στο περίβολο των Κεντρικών Φυλακών, δίπλα στους άλλους αθάνατους αγωνιστές της ΕΟΚΑ, όπως ο Γρηγόρης Αυξεντίου. Η εφημερίδα «Ελευθερία», την Πέμπτη 20 Νοεμβρίου 1958 δημοσίευσε όσα ο πατέρας του ήρωα, Χριστοφής Μάτσης δήλωσε για το νεκρό γιό του: «Τόσον εγώ, όσον και η σύζυγός μου, είμεθα υπερήφανοι διά τον ηρωικόν θάνατον του προσφιλούς μας υιού, ο οποίος ηγωνίσθη με όλη την δύναμιν της ψυχής διά την ελευθερία της μαρτυρικής νήσου μας. Εύχομαι αι θυσίαι των παιδιών μας να φέρουν σύντομα τους καρπούς των, την πολυπόθητον δηλαδή Ελευθερίαν».
Χρόνια μετά, σε μια συνάντησή μου με τον συναγωνιστή του Κυριάκου Μάτση, Κώστα Χριστοδούλου και συζητώντας μαζί του για αρκετή ώρα, του ζήτησα συγκεκριμένα να μου περιγράψει τις τελευταίες στιγμές που βρισκόντουσαν μαζί στο ίδιο κρησφύγετο του Δικώμου, λέγοντάς μου: «μας έδωσε εντολή να εξέλθουμε του κρησφυγέτου και προτού το πράξουμε, έστρεψα το κεφάλι για να δω ξανά τον Κυριάκο. Αυτό που αντίκρυσαήταν ένα ολοφώτεινο πρόσωπο, ήρεμο, γαλήνιο, σαν έτοιμο από καιρό για τη μεγάλη στιγμή. Έλαμπε από φωτεινότητα… κάτι που δεν θα ξεχάσω ποτέ».
Ο θάνατος του Κυριάκου Μάτση αποτελεί σύμβολο αυταπάρνησης και αποτελεί μια από τις πιο συγκλονιστικές θυσίες στον Αγώνα για την Ελευθερία της Κύπρου.
