Η ποινική μορφολογία των ναρκωτικών: Η σημασία της πρόληψης και η εγκληματολογική διάσταση

Του Δρος. Ανδρέα Ν. Μασούρα*
Επίκουρου Καθηγητή – Δικηγόρου
Μέλος Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου

Το πρόβλημα της χρήσης και διακίνησης ναρκωτικών ουσιών γίνεται ολοένα και πιο έντονο στην κυπριακή κοινωνία. Οι λόγοι πολλοί και ποικιλόμορφοι. Ποια είναι όμως η ποινική μορφολογία του προβλήματος; Ίσως, η ποινική μορφολογία και αποκωδικοποίηση να μας δώσει απαντήσεις – ή τουλάχιστον κάποιες κατευθύνσεις – ως προς τα αιτιατά εκείνα στοιχεία που το διογκώνουν. Από την άλλη, μια αυστηρώς ποινική ή ποινικολογική προσέγγιση ίσως αποκλείσει τα κοινωνικά ζητήματα ή ακόμα και τα πολιτισμικά, δηλαδή εκείνα τα στοιχεία της κουλτούρας που επηρεάζουν και αυξάνουν το πρόβλημα των ναρκωτικών ουσιών. Ακριβώς γι’ αυτό αναφέρομαι σε ποινική μορφολογία διότι μια τέτοια προσέγγιση μας επιτρέπει – επιστημονικά τουλάχιστον – μια πιο διευρυμένη προσέγγιση.

Το πρώτο σημείο που θα πρέπει να μας προβληματίσει είναι αυτό της πρόληψης. Ο Καθηγητής Ποινικού Δικαίου κ. Χ. Παπαχαραλάμπους αναφέρεται εκτενώς στο ζήτημα αυτό. Συγκεκριμένα, αναφέρει το εξής: «Σκοπός της ποινής δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο από την πρόληψη του εγκλήματος. Εάν αυτή αναφέρεται στον δράστη γίνεται λόγος για ειδική πρόληψη, εάν αναφέρεται στο κοινωνικό σύνολο μιλούμε για γενική πρόληψη». Η σημαντικότητα και ο ρόλος της πρόληψης της ποινής σε σχέση με τα ναρκωτικά και με τα αδικήματα που σχετίζονται με αυτά είναι κομβικής σημασίας συζήτησης η οποία θα πρέπει να απασχολήσει τον νομοθέτη προς εκσυγχρονισμό. Θεωρώ ότι μια πτυχή του προβλήματος είναι η απουσία εφαρμοσμένης νομοθετικής ρύθμισης παρόλο που στον φιλοσοφικό πυρήνα ανατρέχουμε ως νομικοί και ως δικαστές στην έννοια της «πρόληψης». Πέραν όμως της αίθουσας του Δικαστηρίου τί γίνεται;

Ένα άλλο ζήτημα που θα πρέπει να απασχολήσει είναι ο διαχωρισμός του πιο πάνω, δηλαδή της πρόληψης από την «μηδενική ανοχή». Το ερώτημα που τίθεται είναι σε ποιες περιπτώσεις, δηλαδή σε ποια αδικήματα του Ποινικού Κεφαλαίου, θα πρέπει να εφαρμοστεί ένα αυστηρό μοντέλο αντεγκληματικής πολιτικής σε σχέση με τα ναρκωτικά. Σε αυτό το σημείο πρέπει να γίνει μια ουσιαστική συζήτηση η οποία θα πρέπει να πηγάζει μέσα από τις κοινωνικές διαστάσεις. Εδώ είναι και ο ουσιαστικός ρόλος της αστυνομίας. Δηλαδή της προ-δικαστικής διαδικασίας. Για παράδειγμα, Πώς αντιμετωπίζεται ένας χρήστης; Πώς αντιμετωπίζεται ένας χρήστης που κάνει και τον διακινητή, πώς αντιμετωπίζεται ο προμηθευτής κ.ο.κ. Άρα έχει σημασία να συζητηθούν οι διαβαθμίσεις, κάτι το οποίο θα ενισχύσει σημαντικά τον βαθμό και την ποιότητα της πρόληψης και κάτι το οποίο δεν αναιρεί – αλλά τουναντίον ενισχύει – το αυστηρό αντεγκληματικό μοντέλο αλλά προς την σωστή κατεύθυνση.

Έχει ενδιαφέρον πάντως να εξετάσουμε το πρόβλημα των ναρκωτικών ουσιών και υπό την εγκληματολογική διάσταση. Θα σταθώ στο εξής που έγραψε ο Ομότιμος Καθηγητής Εγκληματολογίας Γ. Πανούσης: «…Η Εγκληματολογία πρέπει να προασπίζει το γνωστικό της αντικείμενο, που δεν είναι άλλο από το έγκλημα (πραγματικό και νομικό), από τη σκιαγράφηση του προφίλ του εγκληματία, την αξιόπιστη μέτρηση της εγκληματικότητας και την αποτελεσματική χάραξη αντεγκληματικής πολιτικής…». Άρα, για να υπάρξει σωστή, βιώσιμη και κατά συνέπεια αποτελεσματική αντεγκληματική πολιτική θα πρέπει πρωτίστως να μετρηθεί σωστά η εγκληματικότητα, να μετρηθεί σωστά το πρόβλημα των ναρκωτικών στις μικρές και τοπικές κοινωνίες της Κύπρου. Να μετρηθούν σωστά τα κανάλια εμπορίας, διανομής και προμήθειας. Να μετρηθούν σωστά οι πυλωροί, δηλαδή οι “Gatekeepers” ή όπως τους αποκαλούμε στην αργκό ως «βαποράκια». Και πάλι, όμως η ποινική διαβάθμιση θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να εφαρμόζεται σωστή πρόληψη και όχι πάντα και ισόποσα ποινή τιμωρίας. 

Σημαντική διάσταση επίσης είναι η σκιαγράφηση του προφίλ του εγκληματία ή του δράστη. Έτσι μπορείς να αποκωδικοποιήσεις τα κίνητρα μέσα από τις κοινωνικές ή άλλες διαστάσεις. Αυτό επίσης μπορεί να δώσει σημαντικά δεδομένα ως προς την πρόληψη αλλά και ως προς τον μετριασμό της οποιασδήποτε ποινής.

Πάντα όμως στα πλαίσια της μείωσης του προβλήματος, στα πλαίσια ανάλυσης της «μακροεγκληματικότητας», της σωστής πρόληψης και όχι στις τιμωρητικής ποινής που θα οδηγήσει σε χειρότερες καταστάσεις, στον εκσυγχρονισμό του σωφρονιστικού συστήματος αλλά και ευρύτερα εντός των πλαισίων εκείνων που θα βοηθήσουν προς την μετεξέλιξη και εκσυγχρονισμό του νομοθετικού περιεχομένου.

*Δικηγόρος στην Andreas N. Masouras Law Firm

Email: [email protected]