Του Αντρέα Πολυκάρπου
Μία από τις μελανότερες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας της Κύπρου γράφτηκε στις 15 Ιουλίου του 1974 όταν έλαβε χώρα το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου διχάζοντας τον κυπριακό λαό και ανοίγοντας την πόρτα στον Αττίλα.
Οι προεργασίες και τα μηνύματα που δεν λήφθηκαν υπόψη άρχισαν να καταφθάνουν μήνες ίσως και χρόνια πριν την τελική επίθεση της Χούντας των Αθηνών στην Κύπρο.
Από το Μάρτιο του 1974, έγινε ξεκάθαρο ότι όλα ήταν έτοιμα για το πραξικόπημα που θα είχε ως στόχο την πτώση του Μακαρίου. Η Κυπριακή Υπηρεσία Πληροφοριών παρουσίασε έγγραφα στο Μακάριο τα οποία παρουσίαζαν μέλη της ΕΟΚΑ Β’ να ετοιμάζουν τα σχέδια τους για το επερχόμενο πραξικόπημα.
Ο στόχος της Ένωσης
Τον Ιούλιο του 1974 και με πρόφαση του γεγονός της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, η Χούντα των Αθηνών – ενοχλημένη πια και από το γεγονός ότι ο Μακάριος είχε ζητήσει να παραιτηθούν συγκεκριμένα στελέχη εξ Ελλάδος που υπηρετούσαν στην Εθνική Φρουρά- πραγματοποιεί το πραξικόπημα στο οποίο έλαβαν μέρος μονάδες της Εθνικής Φρουράς που βομβάρδισαν το προεδρικό.
Στην αντίθετη πλευρά βρισκόταν το «Εφεδρικό» με μονάδες της αστυνομίας που υπερασπίστηκαν το Μακάριο μέχρι τη φυγή του για το εξωτερικό. Από το πραξικόπημα έχασαν τη ζωή τους 91 άνθρωποι ενώ τραυματίστηκαν πέραν των 200.
Το αποτέλεσμα ήταν η Τουρκία να επέμβει στρατιωτικά και να καταλάβει σε δύο φάσεις εισβολής το Βόρειο τμήμα της Κύπρου με πρόφαση την προστασία των Τ/κ από την ενδεχόμενη Ένωση που θα επιδίωκε η Χούντα των Αθηνών με την ΕΟΚΑ Β’.
Το πραξικόπημα απέτυχε πλήρως και ο ηγέτης του Νίκος Σαμψών παρέμεινε στην εξουσία μόλις 9 ημέρες (15/07-23/07). Μαζί με την πτώση της ΕΟΚΑ Β’ έπεσε και η Χούντα αλλά και η Κύπρος…
15 Ιουλίου
Από τις 8 το πρωί, άρματα της Ε.Φ. από το στρατόπεδο Κοκκινοτριμιθιάς και από το στρατόπεδο του «Λοχαγού Καποτά» στην Παλουριώτισσα βγήκαν στους δρόμους και κατευθύνθηκαν προς το Προεδρικό για να εξουδετερώσουν τις αστυνομικές δυνάμεις του Μακαρίου.
Παράλληλα, 300 άνδρες των στρατιωτικών σωμάτων και στρατιώτες της 31ης και 33ης Μονάδας Καταδρομών επιτέθηκαν με όπλα κατά του Μακαρίου και της φρουράς του. Παράλληλα, κατά του Μακαρίου επιτέθηκαν 2 Τάγματα Πεζικού από την Κερύνεια και 2 Λόχοι της ΕΛΔΥΚ.
Ηγετικές μορφές στο Πραξικόπημα και στις πρώτες επιθέσεις κατά του Προεδρικού ήταν ο Αντισυνταγματάρχης Λαμπρινός και ο Επίλαρχος Κορκοντζέλος των Τεθωρακισμένων αλλά και ο Ταγμαράρχης Δαμασκηνός των Καταδρομέων.
Η αντίδραση του Μακαρίου
Ο Μακάριος τη στιγμή που κανονιοβολούσαν το Προεδρικό Μέγαρο, δεχόταν μιαν αντιπροσωπεία μαθητών από την Αίγυπτο. Οι κανονιοβολισμοί των πραξικοπηματιών και οι πυροβολισμοί του Εφεδρικού ακολουθήθηκαν από την άμεση φυγή του Μακαρίου με πολιτικά ρούχα από την έξοδο ασφαλείας του Προεδρικού. Κατόπιν, αστυνομικό όχημα μεταφέρει τον Αρχιεπίσκοπο σε μοναστήρι στην περιοχή του Τροόδους την ίδια στιγμή που πυρπολείται το Προεδρικό Μέγαρο και που το ΡΙΚ μεταδίδει το θάνατο του Αρχιεπισκόπου.
Αιματηρές συγκρούσεις
Οι αιματηρές συγκρούσεις συνεχίζονταν για ώρες και ακολουθήθηκαν από μπλόκα της ΕΟΚΑ Β’ στους κεντρικούς δρόμους της Λευκωσίας. Όλα τα διερχόμενα αμάξια ελέγχονταν από ένοπλους στρατιώτες και οι συλλήψεις των Μακαριακών και των αντιφρονούντων αυξάνονταν ραγδαία.
Η χώρα είχε μπει πια σε γύψο…
Η ώρα του Νίκου Σαμψών
Την ίδια μέρα μέχρι τις 15:00 το μεσημέρι πάρθηκε η απόφαση: Την ηγεσία του πραξικοπήματος θα αναλάμβανε ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ και παλιός συνεργάτης του Μακαρίου Νικόλαος Σαμψών ο οποίος ορκίζεται και εκφωνεί το διάγγελμα του αναφέροντας τους λόγους για τους οποίους έγινε το πραξικόπημα. Ταυτόχρονα, θα κηρύξει το στρατιωτικό νόμο και θα επιβάλει στη χώρα την πραξικοπηματική κυβέρνηση υπό τη στήριξη της Χούντας των Αθηνών.
Την ορκωμοσία του θα τελέσει ο έκπτωτος Μητροπολίτης Γεννάδιος (πρώην Πάφου) και ο οποίος αναλαμβάνει καθήκοντα Αρχιεπισκόπου. Ο Γεννάδιος ήταν μέλος του εκκλησιαστικού πραξικοπήματος που έλαβε χώρα το 1973 μαζί με τους Κιτίου Ανθέμιο και Κερύνειας Κυπριανό οι οποίοι είχαν καθαιρεθεί στη Μείζονα Σύνοδο που είχε συγκαλέσει ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος.
Οι προειδοποιήσεις των ΗΠΑ
Στις 18 Ιουλίου, ο Υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζόζεφ Σίσκο επισκέπτεται την Ελλάδα και προσπαθεί να εμποδίσει κάθε βλέψη της χουντικής κυβέρνησης να εμπλακεί σε πόλεμο με την Τουρκία λόγω του ότι συμμετείχαν και οι δύο χώρες στο ΝΑΤΟ. Ο δικτάτορας Ιωαννίδης τόνισε στον Αμερικανό Υφυπουργό ότι δεν θα υπάρξει καμία εμπλοκή σε πόλεμο με την Τουρκία γνωρίζοντας ήδη πολύ καλά ότι οι Τούρκοι δεν θα άφηναν να χαθεί και αυτή η ευκαιρία για κατάληψη της Κύπρου.
Ο διαβόητος λόγος του Μακαρίου που διχάζει
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος μετέβη στα ΗΕ και εκφώνησε το λόγο ο οποίος θα έστρεφε μεγάλη μερίδα κόσμου εναντίον του μετά την εισβολή. Εκ του βήματος, ο Αρχιεπίσκοπος τόνισε ότι ο μεγαλύτερος εχθρός της Κύπρου υπήρξε η Χούντα και όχι η Τουρκία ενώ παράλληλα ζήτησε την κάθοδο των εγγυητριών δυνάμεων, των οποίων μέλος ήταν και οι Τούρκοι…
Την ίδια στιγμή χαρακτήρισε ως εισβολείς τους χουντικούς και έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της προστασίας των Τ/κ..
«Καλώ το Συμβούλιο Ασφαλείας να κάνει χρήση όλων των τρόπων και μέσων που διαθέτει, ώστε να αποκατασταθούν χωρίς καθυστέρηση η συνταγματική τάξη και τα δημοκρατικά δικαιώματα του λαού της Κύπρου.
Όπως ανέφερα ήδη, τα γεγονότα της Κύπρου δεν αποτελούν εσωτερική υπόθεση των Ελληνοκυπρίων. Αφορούν και επηρεάζουν και τους Τουρκοκυπρίους.
Το πραξικόπημα της ελληνικής χούντας αποτελεί εισβολή, και οι συνέπειές του πλήττουν ολόκληρο τον κυπριακό λαό, Έλληνες και Τούρκους.
Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν εγκαταστήσει μία ειρηνευτική δύναμη στην Κύπρο. Η παρουσία της δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική υπό συνθήκες πραξικοπήματος. Το Συμβούλιο Ασφαλείας πρέπει να καλέσει το ελληνικό στρατιωτικό καθεστώς να αποσύρει τους Έλληνες αξιωματικούς, που υπηρετούν στην κυπριακή εθνοφρουρά, και να θέσει τέλος στην εισβολή τους στην Κύπρο.
Πιστεύω, με όσα στοιχεία παρέθεσα ενώπιων σας, να σάς έδωσα μία ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης. Δεν έχω ουδεμία αμφιβολία, πως μία αρμόζουσα απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας θα θέσει τέλος στην εισβολή, και θα αποκαταστήσει την παραβιασμένη ανεξαρτησία της Κύπρου και τα δημοκρατικά δικαιώματα του κυπριακού λαού.»
