Qatar 2022: Όσα έχουν συμβεί πριν την έναρξη του “ματωμένου” Μουντιάλ

Του Κωνσταντίνου Αποστόλου

“Εάν κρατούσαμε ενός λεπτού σιγή για κάθε καταγεγραμμένο θάνατο μετανάστη εργάτη κατά την διάρκεια των έργων για το Παγκόσμιο Κύπελλο στο Qatar, τα πρώτα 44 παιχνίδια του τουρνουά θα παιχτούν σε σιγή”. Με αυτή την ανατριχιαστική ανάρτηση ο πρώην αρχηγός της εθνικής Φιλανδίας Tim Sparv συνεχίζει τη προσπάθεια ανάδειξης των εγκλημάτων που συντελούνται εδώ και μια δεκαετία στο Qatar με σκοπό την ολοκλήρωση των έργων και τη διοργάνωση του Παγκόσμιου Κυπέλλου του 2022. Σε λιγότερο από ένα 24ωρο γίνεται σέντρα στη μεγαλύτερη ποδοσφαιρική διοργάνωση. Τι συμβαίνει αυτά τα χρόνια στη χώρα του Qatar; Ποια η στάση της FIFA; Ποια η στάση εθνικών ομάδων, πρώην και νυν ποδοσφαιριστών; Ποια η στάση των οπαδών; Ποια είναι η στάση μας;;

Παγκόσμιο Κύπελλο 2022: Μια ιστορία σύγχρονης δουλείας

Το Φεβρουάριο του 2021 η Guardian με δημοσίευμα1 της κάνει λόγο για συνολικά 6,500 (καταγεγραμμένους) θανάτους μεταναστών εργατών στα πλαίσια ανοικοδόμησης γηπέδων και εγκαταστάσεων για να φιλοξενήσει το Qatar το παγκόσμιο κύπελλο του 2022. Οι πρώτες αναφορές γίνονται ήδη από το 20142. Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των εργατικών θανάτων έχει εκτοξευθεί λόγο των αυξανόμενων ρυθμών εργασιών σε συνδυασμό με τον εργασιακό μεσαίωνα και τις άθλιες συνθήκες εργασίας που επικρατούν στη χώρα. Το Qatar είναι μια χώρα όπου εργάτες ωθούνται σε καταναγκαστική εργασία3, διαμένουν σε άθλια καταλύματα, πληρώνουν τέλη πρόσληψης στους εργοδότες, γίνεται κατακράτηση των ταξιδιωτικών τους εγγράφων και των μισθών4. Ωστόσο η FIFA αδιαφορώντας για το ιστορικό παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων της χώρας σε συνδυασμό με τις ανύπαρκτες υποδομές για να φιλοξενηθεί μια τέτοια διοργάνωση, είναι συνένοχη μαζί με το κράτος του Qatar για όλους αυτούς τους θανάτους. Πέραν των εργατικών εγκλημάτων, η χώρα έχει “μαύρο” ιστορικό και στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Οι αυστηρές νομοθεσίες της χώρας προνοούν φυλάκιση για τους ομοφυλόφιλους μέχρι και θανατική ποινή σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο. Είναι μια διοργάνωση ξεκάθαρα αφιλόξενη για τα γκέι άτομα. Αποκορύφωμα της ομοφοβικής στάσης της διοργανώτριας χώρας είναι οι απαράδεκτες δηλώσεις πρώην ποδοσφαιριστή του Κατάρ και πρεσβευτή της φετινής διοργάνωσης πως “η ομοφυλοφιλία είναι βλάβη στο μυαλό”.

Το ντοκιμαντέρ “FIFA UNCOVERED” έχει κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες, σε πολύ καλό timing, στην πλατφόρμα του Netflix. Επιβεβαιώνει αυτό που όλοι γνωρίζουμε. Πως η ανάθεση παγκοσμίου κυπέλου γίνεται με δωροδοκίες. Πως η FIFA είναι μια κλειστή ομάδα ανθρώπων που κερδοφορούν από το ποδόσφαιρο και στην προκειμένη περίπτωση εις βάρος νεκρών μεταναστών εργατών. Από τη δεκαετία του 70’, με πρόεδρο τον Joao Havelange και στη συνέχεια με τον εκλεκτό του Sepp Blatter, η FIFA εκμεταλλεύεται οικονομικά το ποδόσφαιρο το οποίο μετατρέπεται σιγά σιγά σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα, ένα θεαματικό προϊόν αμύθητης αξίας. Μια ομοσπονδία που κάνει καμπάνιες ενάντια στο ρατσισμό δείχνοντας επιλεκτικά τις ευαισθησίες της και αδιαφορώντας για την ανθρώπινη φρίκη που συντελείται στο Qatar. Σε ένα τέτοιο παραλήρημα βρέθηκε όταν με επιστολή της η FIFA, δύο βδομάδες πριν την έναρξη της διοργάνωσης, προτρέπει τις εθνικές ομάδες “να εστιάσουν στο ποδόσφαιρο […] όχι στις ιδεολογικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις που υπάρχουν”5. Δηλαδή η FIFA θεωρεί πως ο αποτροπιασμός για μια τέτοια ανθρωπιστική κρίση, για ένα καθεστώς δουλείας που ευθύνεται για το θάνατο χιλιάδων εργατών είναι απλά μια πολιτική θέση και όχι η αυτονόητη ανθρώπινη στάση. Χωρίς καμιά υπερβολή, τα γήπεδα που θα φιλοξενήσουν τη σπουδαιότερη ποδοσφαιρική διοργάνωση υπήρξαν τα σύγχρονα κάτεργα. Οι άνθρωποι που τα οικοδομήσαν, σύγχρονοι δούλοι. Τα αιματοβαμμένα θεμέλια των κερκίδων θα φιλοξενήσουν τα γέλια και τις φωνές ανυποψίαστων θεατών. Είναι όντως ανυποψίαστοι;; Είμαστε όντως ανυποψίαστοι;; Μπορούμε να παρακολουθήσουμε μια τέτοια διοργάνωση γνωρίζοντας όλα όσα συμβαίνουν;;

To boycott or not to boycott?

Ο Ερικ Καντονα έχει κάνει την αρχή. Εδώ και μήνες έχει μιλήσει ανοιχτά για τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούν στη χώρα και δήλωσε την άρνηση του να παρακολουθήσει την διοργάνωση. Μεταξύ άλλων δήλωσε6:

«Είναι μόνο για το χρήμα. Και ο τρόπος που αντιμετώπισαν τους ανθρώπους που έχτισαν τα στάδια, είναι φρικτός. Χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν κι όμως εμείς θα γιορτάσουμε αυτό το Παγκόσμιο Κύπελλο. Προσωπικά, δεν θα το δω […] Είναι μια οικολογική παρέκκλιση, με όλα αυτά τα κλιματιζόμενα γήπεδα… τι τρέλα, τι βλακεία. Αλλά πάνω απ’ όλα, πάνω απ’ όλα, μια ανθρώπινη φρίκη… πόσες χιλιάδες θάνατοι, για να χτιστούν αυτά τα γήπεδα, για το τέλος τι, να διασκεδάσουν το πλήθος για δύο μήνες… και κανείς δεν νοιάζεται… Μια καρικατούρα του τι μπορεί να φέρει μέσα του ο άνθρωπος ως ακραία βρωμιά!».

Το μποϊκοτάζ στη διοργάνωση στηρίζουν και Γερμανοί οργανωμένοι οπαδοί7.

Οι οπαδοί της Dortmund ξεκάθαροι και κατηγορηματικοί.

Στη κερκίδα της Bayern ένα πανό αναγράφει: “15000 θάνατοι για 5760 λεπτά ποδοσφαίρου! Ντροπή σας!”

Οπαδοί της Herta αναδεικνύουν και άλλες προβληματικές πτυχές του επερχόμενου παγκοσμίου κυπέλου: “Κλιματιζόμενα γήπεδα αντί για προστασία του περιβάλλοντος, δίωξη ατόμων λόγο της σεξουαλικότητας τους, παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καμία ελευθερία λόγου, απαγόρευση του αλκοόλ”.

Ακόμα μια παρέμβαση, όχι απ’ τις κερκίδες αλλά μέσα στον αγωνιστικό χώρο, έγινε στην Κοπεγχάγη στο παιχνίδι ενάντια στη Dortmund για το τελευταίο αγώνα της φάσης των ομίλων του Champions League. Ο εισβολέας οπαδός φοράει μια φανέλα που αναγράφει “BOYCOTT QATAR” και κρατάει μια ματωμένη μπάλα.

Ο πρώην αρχηγός της εθνικής Γερμανίας, Philip Lahm, σε ένα εξαιρετικό άρθρο, πέντε μέρες πριν την έναρξη του τουρνουά αναλύει γιατί η ανάθεση σε αυτή τη χώρα είναι ένα τεράστιο λάθος8. Ο πρώην αρχηγός των Πάντσερ έχει δηλώσει από το καλοκαίρι πως δεν θα είναι μέλος της αποστολής, ούτε θα ταξιδέψει στη χώρα ως φίλαθλος9.

«Τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να παίζουν ρόλο. Ένα μεγαλύτερο ρόλο στην ανάθεση των διοργανώσεων. Δεν πρέπει να συμβεί ξανά στο μέλλον. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, το μέγεθος της χώρας… όλα αυτά, φαίνεται, δεν έχουν ληφθεί υπόψη. Και οι παίκτες δεν μπορούν να προσποιούνται ότι δεν το γνωρίζουν».

Προτιμώντας ο ίδιος να απέχει από τη διοργάνωση κάνει τη πάσα στους ποδοσφαιριστές αναφέροντας πως δεν μπορούν να προσποιούνται ότι δεν γνωρίζουν. Οι ποδοσφαιριστές δεν είναι ανυποψίαστοι όπως ούτε και οι φίλαθλοι. Το ζήτημα των παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα του Qatar είναι πλέον γνωστό. Καμιά εθνική ομάδα, ούτε μεμονωμένα κάποιος παίχτης έχουν επίσημα μποϊκοτάρει τη διοργάνωση. Ωστόσο συζητούν ανοιχτά για τις απάνθρωπες συνθήκες στη χώρα. Η εθνική Αγγλίας10, Αυστραλίας11, Ολλανδίας12 και Γερμανίας13 είναι μερικές από τις εθνικές ομάδες που έχουν διαμαρτυρηθεί για το τι συμβαίνει.

Φωτογραφία από το παιχνίδι Γερμανία-Ισλανδία για το προκριματικά του Παγκοσμίου Κυπέλου τον Μάρτιο του 2021.

Οι Γερμανοί ποδοσφαιριστές που μίλησαν για τη κατάσταση στο Κατάρ έχουν δηλώσει πως το μποϊκοτάζ στη διοργάνωση θα ήταν ανώφελο και καθόλου επιδραστικό14. Ο Toni Kroos δηλώνει πως με το να απέχουν οι ίδιοι από τη διοργάνωση δεν θα προκαλούσε κάποια δραστική αλλαγή στις συνθήκες εργασίας στη χώρα. Αντιθέτως δηλώνουν πως θα χρησιμοποιήσουν τις πλατφόρμες τους, την προβολή που έχουν αλλά και την ίδια τη διοργάνωση για να διαμαρτυρηθούν για το γεγονός. Ο Kimmich προσθέτει: ”Έχουμε καθυστερήσει δέκα χρόνια για το μποϊκοτάζ στο Παγκόσμιο Κύπελλο. Σαν ποδοσφαιριστές έχουμε την ευθύνη να μιλάμε για κάποια πράγματα. Στο ποδόσφαιρο έχουμε την ευκαιρία να αναδείξουμε πράγματα και θα πρέπει να συνεχίσουμε να το κάνουμε αυτό χρησιμοποιώντας τη δημοσιότητα μας“. Παρομοίως και ο Goretzka αναφέρει πως: ”Έχουμε μεγάλη απήχηση και μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε για να δώσουμε ένα παράδειγμα για τις αξίας που θέλουμε να εκπροσωπούμε”.

Αυτή τη προβολή θα εκμεταλλευτούν και οι ποδοσφαιριστές της εθνικής Δανίας για να στείλουν ένα συμβολικό μήνυμα διαμαρτυρίας και αποτροπιασμού. Αμέσως μόλις προκρίθηκαν έδωσαν την υπόσχεση πως θα αναδείξουν το ζήτημα των παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Qatar15. Η ομοσπονδία ποδοσφαίρου της Δανίας αποφάσισε πως η εθνική ομάδα θα προθερμαίνεται με φανέλες που θα αναγράφουν το μήνυμα ”human rights for all” όπως επίσης θα μειώσει τις μετακινήσεις και τις παρουσίες σε εκδηλώσεις που προωθούν τα συμφέροντα της διοργανώτριας χώρας. Επίσης οι αγωνιστικές στολές της Δανίας θα είναι μονόχρωμες όπου το σήμα της εθνικής θα καλύπτεται έτσι ώστε να εκφράσουν την ντροπή τους που αγωνίζονται σε μια τέτοια διοργάνωση. Μάλιστα η μια εκ των επίσημων στολών της ομάδας θα είναι μαύρη, “στο χρώμα του θρήνου“ σύμφωνα με την ανακοίνωση της εταιρείας Hummels στη παρουσίαση των φανελών, εις μνήμη όσων πέθαναν στις εργασίες για το παγκόσμιο κύπελο16. Η Δανία θα έχει την δυνατότητα να φορέσει την μαύρη της στολή στη πρεμιέρα με την Τυνησία καθώς θα είναι τυπικά γηπεδούχοι. Ωστόσο η FIFA, μόλις δέκα μέρες πριν την έναρξη του μουντιάλ, απαγορεύει από την εθνική Δανίας τα ”πολιτικά σχόλια” πάνω στις φανέλες προπόνησης17.

Η εθνική ομάδα της Αγγλίας συνεπής στην υπόσχεση που έδωσε πριν μερικούς μήνες, έχει καλέσει μετανάστες εργάτες στη προπόνηση της στη χώρα του Qatar όπου έπαιξαν ποδόσφαιρο και μοίρασαν υπογεγραμμένες φανέλες και εισιτήρια για τα παιχνίδια της ομάδας18. Επιπρόσθετα, με πρωτοβουλία του αρχηγού της Harry Kane, θα αγωνίζεται με το πολύχρωμο περιβραχιόνιο ”OneLove” δείχνοντας την στήριξη του στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Στη πρωτοβουλία δήλωσαν την στήριξη τους οι εθνικές της Ουαλίας, Ολλανδίας, Βελγίου, Γερμανίας, Ελβετίας, Σουηδίας και Δανίας. Ωστόσο η FIFA απαγόρευσε στους αρχηγούς των ομάδων να φοράνε οποιαδήποτε περιβραχιόνια εκτός των ενδεδειγμένων από την ομοσπονδία. Η εθνική Αγγλίας δήλωσε πως θα φορέσει το ”OneLove” armband και είναι διατεθειμένη να υποστεί οποιαδήποτε κύρωση19. Αυτές οι πράξεις αλληλεγγύης της εθνικής Αγγλίας συμβάλλουν επίσης στο να απαλλαχτεί η εθνική από την ντροπή που προκαλεί ο πρώην αρχηγός της ομάδας David Beckam ο οποίος θα είναι πρεσβευτής-έναντί εκατοντάδων εκατομμυρίων- του παγκοσμίου κυπέλου του Qatar20. Οι διοργανωτές έχουν επιστρατεύσει πολλούς πληρωμένους αστέρες και influencers για να ξεπλύνουν το ματωμένος τους θέαμα, ωστόσο κάποιες επέλεξαν να αρνηθούν τις προτάσεις πολλών εκατομμυρίων, όπως η Dua Lipa και η Shakira21, οι οποίες προσκλήθηκαν για να τραγουδήσουν στη τελετή έναρξης της διοργάνωσης.

FIFA, no politica και sportswashing

To 1978 διεξήχθη το Παγκόσμιο Κύπελλο στην Αργεντινή υπό το στρατιωτικό καθεστώς του Jorge Rafael Videla. Η χούντα της Αργεντινής κατηγορείται για βασανιστήρια, δολοφονίες και εξαφανίσεις αντιφρονούντων. Τότε γίνεται για πρώτη φορά λόγος για μποϊκοτάζ της διοργάνωσης, κυρίως από Ευρωπαίους. Ωστόσο ο πρόεδρος της FIFA, Joao Havelange, παρακολουθεί το τουρνουά στο πλάι του δικτάτορα Videla. Το sportswashing22 είναι μια πάγια τακτική των μεγάλων αθλητικών διοργανώσεων και γενικότερα των θεσμών γύρω από τον αθλητισμό. Το φαινόμενο αυτό σχετίζεται είτε με τη συμμετοχή και φιλοξενία αθλητικών διοργανώσεων είτε με την χρηματοδότηση αθλητικών ομάδων με σκοπό την βελτίωση, το “ξέπλυμα“, της εικόνας ενός οργανισμού, μιας εταιρείας ακόμα και μιας χώρας. Μερικές από τις πρώτες περιπτώσεις sportswashing υπήρξε η διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλου το 1934 στη Ιταλία υπό τη διοίκηση του Μουσολίνι και των Ολυμπιακών Αγώνων από την ναζιστική Γερμανία το 1936 υπό τη διοίκηση του Χίτλερ. Επίσης η διοργάνωση του Ευρωπαϊκού Κυπέλου το 1964 στην Ισπανία υπό τη δικτατορία του Φράνκο. Ωστόσο τα σύγχρονα απολυταρχικά καθεστώτα δεν διοργανώνουν μόνο αθλητικά events αλλά είναι και ιδιοκτήτες μερικών από των μεγαλύτερων συλλόγων στο κόσμο. Ξεπλένουν την εικόνα τους καθημερινά μέσα από τις μεγάλες επιτυχίες των συλλόγων τους κρατώντας τους οπαδούς ευχαριστημένους και τους παίχτες καλά πληρωμένους για να εθελοτυφλούν. Δεν αναμένουμε από το Messi, τον Neymar ή τον Mbappe να τοποθετηθούν για τα φρικτά εγκλήματα που συντελούνται στη χώρα του αφεντικού τους. Ούτε καν από τον Cristiano Ronaldo που στη πρόσφατη, αποκαλυπτική του συνέντευξη κρατά μια στάση όπως αυτή της FIFA, πως ”θα πρέπει να εστιάσουμε στο ποδόσφαιρο“ και όχι στη πολιτική όπως δηλώνει ο οικοδεσπότης του Piers Morgan23.

Η FIFA καλεί τους πάντες “να εστιάσουν στο ποδόσφαιρο” και όχι στη πολιτική. Προσπαθεί να δείχνει απολιτίκ αλλά προβαίνει στην πιο αποτρόπαια πολιτική πράξη: Την στήριξη απολυταρχικών καθεστώτων. Αυτό με παραπέμπει σε ένα από τα αγαπημένα μου γνωμικά του Bertolt Brecht: “Αυτοί που είναι εναντίον της πολιτικής είναι υπέρ της πολιτικής που τους επιβάλλεται”. Δεν μπορείς να ξεφύγεις από τη πολιτική, δεν μπορείς να ζεις εκτός πολιτικής. Ο άνθρωπος είναι φύσει πολιτικό ζώο σύμφωνα με τον Αριστοτέλη και σαν τέτοιο πάντα θα βρίσκεται μέσα σε ένα κυκεώνα κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων. Εάν δεν μιλήσουμε για όσα συμβαίνουν δεν απέχουμε από τη πολιτική αλλά συντηρούμε τη πολιτική του ρατσισμού, της ομοφοβίας, της εργασιακής εκμετάλλευσης, της οικολογικής καταστροφής, της δωροδοκίας και της άνισης κατανομής του πλούτου. Το ποδόσφαιρο και γενικότερα ο αθλητισμός είναι κοινωνικός θεσμός και αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας, μια αντανάκλαση της. Όπως σε μια κοινωνία υπάρχουν εγκλήματα, καταχρήσεις και σκάνδαλα, έτσι υπάρχουν και φωνές που αντιστέκονται σε αυτά, που διεκδικούν τη δικαιοσύνη, την αξιοκρατία και την ισότιμη μεταχείριση των ανθρώπων. Το ποδόσφαιρο είναι μια προσομοίωση της πραγματικότητας, προβάλλει τις αξίες μας σαν κοινωνία. Αν θέλουμε ένα κόσμο αποδοχής, αλληλεγγύης και συναδελφοσύνης αυτές οι αξίες θα πρέπει να επικρατήσουν και στον αθλητισμό. Αντί αυτή η διοργάνωση να “ξεπλύνει” τα εγκλήματα της χώρας ας γίνει ένας “λεκές” στη ιστορία του Qatar, της FIFA και του αθλητισμού. Ας αναδείξουμε σε κάθε ευκαιρία τη φρίκη που συντελείται στη χώρα του κόλπου έτσι ώστε στο μέλλον όποτε ακούμε Qatar και Παγκόσμιο Κύπελο να θυμόμαστε αυτό το τεράστιο λάθος της ανάθεσης της διοργάνωσης σε μια τέτοια χώρα.