Γράφει η Χρυστάλλα Μωϋσέως
Σχολική/Εκπαιδευτική Ψυχολόγος
Όλοι οι γονείς, ανά το παγκόσμιο, γνωρίζουν – και έχουν βιώσει – τα έντονα συναισθηματικά ξεσπάσματα των μικρών τους, γνωστά και ως «τάντρουμς». Δεν υπάρχει τίποτα πιο φυσιολογικό από ένα δίχρονο παιδάκι το οποίο κυλιέται στο πάτωμα της υπεραγοράς σπαράζοντας στο κλάμα γιατί δεν μπορεί να αγοράσει ΟΛΕΣ τις καραμέλες στα ράφια. Δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο αναμενόμενο από ένα νήπιο, το οποίο, αντιλαμβανόμενο ότι η ώρα του στο πάρκο οδεύει προς το τέλος της, ξεσπά σε θυμό και αντιστέκεται με μπουνιές και κλωτσιές να μπει στο αμάξι, καθώς ουρλιάζει με όλη του τη δύναμη.
Τι συμβαίνει όμως, όταν τα παιδιά μας μεγαλώνουν, αλλά η συχνότητα και η ένταση των συναισθηματικών αυτών ξεσπασμάτων, δεν μειώνονται;
Αν πιάνετε τον εαυτό σας να ταυτίζεται με την πιο πάνω ερώτηση, τότε καλωσορίσατε στο κλαμπ. Ναι, δεν είστε μόνοι. Υπάρχουν πολλοί γονείς που καλούνται να μεγαλώσουν παιδιά με δυσκολίες στην συναισθηματική αυτορρύθμιση. Κι ακόμα κι αν το έργο μας είναι δύσκολο, με τις κατάλληλες γνώσεις και την κατάλληλη στήριξη, μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να ανθίσουν.
Τι ακριβώς εννοούμε όμως, όταν χρησιμοποιούμε τον όρο «αυτορρύθμιση»;
Αυτορρύθμιση είναι η ικανότητα διαχείρισης των συναισθημάτων και των συμπεριφορών μας, αναλόγως των απαιτήσεων της κάθε κατάστασης. Περιλαμβάνει:
- την ικανότητα να αντισταθούμε σε έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις όταν υπάρχουν ερεθίσματα που μπορεί να προκαλέσουν αναστάτωση,
- την ικανότητα να επαναφέρουμε τους εαυτούς μας στην ηρεμία όταν αναστατωνόμαστε,
- την ικανότητα να προσαρμοζόμαστε όταν οι προσδοκίες μας ματαιώνονται
- και την ικανότητα διαχείρισης του εκνευρισμού χωρίς την ύπαρξη ξεσπάσματος.
Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια γκάμα από δεξιότητες, οι οποίες βοηθούν το παιδί, καθώς μεγαλώνει, να επικεντρώνεται στον στόχο και να προσαρμόζει την συμπεριφορά του ανάλογα, ανεξαρτήτως των απρόοπτων καταστάσεων ή των δικών τους προϋπάρχοντων συναισθημάτων.
Οι δυσκολίες στην συναισθηματική αυτορρύθμιση εκδηλώνονται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε παιδί. Ορισμένα παιδιά έχουν τεράστιες συναισθηματικές αντιδράσεις, χωρίς να υπάρχει λόγος, ενώ άλλα δεν εκφράζουν κανένα συναίσθημα, σε καταστάσεις όπου θα περίμενε κανείς το αντίθετο. Φανταστείτε για παράδειγμα, ένα 8χρονο κορίτσι το οποίο χτυπιέται απαρηγόρητο για ώρες, επειδή η αγαπημένη της μπλούζα είναι στα λερωμένα. Φανταστείτε επίσης ένα 10χρονο αγόρι το οποίο ακούγοντας ότι οι γονείς του πρόκειται να χωρίσουν, ανασηκώνει τους ώμους σχεδόν αδιάφορα και συνεχίζει αυτό που έκανε πριν του το ανακοινώσουν.
Γενικώς, η συναισθηματική απορρύθμιση μπορεί άλλοτε να θυμίζει αδιαφορία / αναισθησία, ενώ άλλοτε παρουσιάζεται με την μορφή «κακών» συμπεριφορών και συστηματικών παραβιάσεων κανόνων και ορίων τους οποίους το παιδί γνωρίζει. Και στις δύο περιπτώσεις, ο ενήλικας που βρίσκεται παρόν κατά τη διάρκεια του επεισοδίου απορρύθμισης, το βρίσκει σχεδόν αδύνατον να επαναφέρει το παιδί.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που ένα παιδί μπορεί να δυσκολεύεται με την συναισθηματική αυτορρύθμιση. Η αιώνια διαμάχη του «nature or nurture» (φύση ή ανατροφή) δίνει κι εδώ το παρόν της, με ορισμένους ειδικούς να κάνουν λόγο για έμφυτα χαρακτηριστικά τα οποία τα παιδιά φέρνουν μαζί τους από την γέννηση τους, ενώ άλλοι υπερασπίζονται ότι οι δυσκολίες αυτές έχουν καθαρά συμπεριφορική βάση και πρόκειται για εκμαθημένες συμπεριφορές.
Η αλήθεια ενδεχομένως να βρίσκεται κάπου στη μέση, αφού πολλές φορές η έμφυτη τάση ενισχύεται ή καταπραΰνεται από παράγοντες του περιβάλλοντος.
Μέσα σε όλα αυτά, σημαντικό είναι να αναφερθεί επίσης ότι η συναισθηματική απορρύθμιση αποτελεί σύμπτωμα της ΔΕΠ-Υ, καθώς και άλλων ψυχολογικών διαταραχών.
Πως διδάσκουμε στα παιδιά μας δεξιότητες συναισθηματικής αυτορρύθμισης;
Το να δούμε την συναισθηματική απορρύθμιση ως έλλειψη δεξιοτήτων και όχι ως «κακή» συμπεριφορά είναι το πρώτο και σημαντικότερο βήμα σε αυτή την διαδικασία. Γιατί η δική μας αντίδραση, είτε ως γονείς, είτε ως εκπαιδευτικοί, θα είναι πολύ διαφορετική αναλόγως του πως θα αποφασίσουμε να ερμηνεύσουμε την κατάσταση.
Ο τρόπος που διδάσκουμε δεξιότητες συναισθηματικής αυτορρύθμισης δεν διαφέρει σε τίποτα από τον τρόπο που διδάσκουμε οποιαδήποτε άλλη δεξιότητα. Αν θέλεις να μάθεις στο παιδί σου πώς να βάζει καλάθι στο μπάσκετ, του δείχνεις τον τρόπο και εξασκείσαι μαζί του κάθε μέρα. Δεν περιμένεις ότι θα μπορέσει να ρίξει την μπάλα στον στόχο από την πρώτη φορά και σίγουρα δεν περιμένεις ότι ακόμα και σε βάθος χρόνου, θα βρίσκει τον στόχο κάθε φορά.
Είναι σημαντικό για παράδειγμα, το παιδί να εκτίθεται σε συνθήκες που του δημιουργούν έντονα συναισθήματα, έτσι ώστε να μπορέσει να μάθει να τα διαχειρίζεται. Ένα παιδί δε θα μάθει ποτέ να βάζει καλάθι αν δεν του βάλετε στα χέρια του την μπάλα. Με την ίδια λογική, ένα παιδί δεν θα μάθει ποτέ να διαχειρίζεται τα έντονα ξεσπάσματα στην υπεραγορά, αν αποφεύγετε να το πάρετε μαζί σας.
Δεν θα ξεκινήσουμε όμως να πετάμε την μπάλα του μπάσκετ σε ένα καλάθι ύψους τριών μέτρων. Σωστά; Γιατί λοιπόν να ξεκινήσουμε να διδάσκουμε δεξιότητες συναισθηματικής αυτορρύθμισης μέσα σε μία κατάσταση η οποία προκαλεί στο παιδί μας εξαιρετικά έντονα αρνητικά συναισθήματα; Πόσο ευκολότερο θα ήταν για το παιδί μας – αλλά και για εμάς – αν οι δεξιότητες αυτές διδασκόντουσαν σε μικρότερα κομμάτια, ανεβάζοντας σταδιακά την ένταση; Αν κρατήσουμε το πιο πάνω παράδειγμα, μπορείτε να ξεκινήσετε με παιχνίδια ρόλων και κοινωνικές ιστορίες, στις οποίες κρύβονται λύσεις και ιδέες για αυτορρύθμιση, αφήνοντας έτσι έμμεσα στα χέρια του παιδιού σας κάποια εργαλεία που θα μπορούσε να αξιοποιήσει στην επόμενη επίσκεψη σας στην υπεραγορά.
Σε ένα μεταγενέστερο βήμα, θα μπορούσατε να επισκέπτεστε μαζί με το παιδί σας την υπεραγορά, αρχικά μπαινοβγαίνοντας γρήγορα για να πάρετε μόνο ένα πράγμα και να αυξάνετε σταδιακά τον χρόνο που περνάτε μαζί του μέσα στο κατάστημα.
Η ψυχοεκπαίδευση αποτελεί επίσης σημαντικό κομμάτι αυτής της διαδικασίας. Ξεκινήστε να παίζετε με το παιδί σας παιχνίδια κατά τα οποία πρέπει να κατονομάσει συναισθήματα. Στην συνέχεια ζητήστε του να συνδέσει τα συναισθήματα εκείνα με καταστάσεις που δεν το αφορούν άμεσα. Διαβάστε για παράδειγμα μια ιστορία όπου ο πρωταγωνιστής θυμώνει. Ρωτήστε το παιδί σας ποιο είναι το συναίσθημα που βιώνει ο πρωταγωνιστής και τι του το προκάλεσε. Το επόμενο βήμα είναι να συνδέσει το παιδί σας το συναίσθημα με τις σωματικές αντιδράσεις. Και ο κύκλος ολοκληρώνεται με ανοιχτές ερωτήσεις που αφορούν το ίδιο, όταν καταλάβετε ότι είναι έτοιμο.
Τέλος, να θυμάστε ότι η δική μας ήρεμη ανταπόκριση στην συναισθηματική απορρύθμιση των παιδιών μας τους δίνει τον χρόνο, αλλά και τις γνώσεις μέσω της μίμησης προτύπων, να αντιδρούν λιγότερο παρορμητικά σε μία κατάσταση. Όταν τα παιδιά μας μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο κυριαρχεί η ενσυναίσθηση, ο αναστοχασμός και η ήρεμη ανάλυση, τότε μπορούν να μάθουν πολύ πιο γρήγορα, πολύ πιο αποτελεσματικά, και πολύ πιο οργανικά, πώς να αυτορρυθμίζονται.
