Κυπριακά έθιμα της Πρωτοχρονιάς: Τα κόλλυβα, η ελιά, το ρόδι και το δέντρο

Οι κάλτσες και το έλατο είναι έθιμα… ξενόφερτα. Πώς γιορτάζουμε παραδοσιακά την Πρωτοχρονιά στην Κύπρο και ποια είναι τα «δικά μας» έθιμα;

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο

Το Χριστουγενιάτικο δέντρο είναι μια μεγάλη και σημαντική παράδοση της Πρωτοχρονιάς, η οποία ξεκίνησε στη Βαυαρία, αλλά έχει «εξαπλωθεί» παγκοσμίως.

Παραδοσιακά, το δέντρο στην Κύπρο ήταν φυσικό πεύκο, συνήθως που έκοβαν οι ίδιοι οι νοικοκύρηδες του κάθε σπιτιού.

Το έφερναν σπίτι, το τοποθετούσαν σε ένα κουβά με άμμο για να στέκεται καλά και περιτύλιγαν τον κουβά με βαμβάκι για να μοιάζει με χιόνι. Βαμβάκι έβαζαν και στο πεύκο σκορπιστά πάνω στις βελόνες του.

Αντί για μπάλες, έβαζαν μπαλόνια και κουκουνάρια. Αργότερα, μαζί με τα μπαλόνια, κουκουνάρια και βαμβάκι, αλλά και  πολύχρωμα λαμπάκια, όπως αυτά που ξέρουμε σήμερα.

Κόλλυβα, χτένα και βασιλόπιτα

Το πρωί της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, οι γυναίκες έφτιαχναν κόλλυβα, τα έβαζαν σε ένα πιάτο και πάνω του τοποθετούσαν την βασιλόπιτα, στην οποία είχαν καρφώσει ένα κερί.

Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς έβαζαν στο τραπέζι το πιάτο με τα κόλλυβα, τη βασιλόπιττα και το αναμμένο κερί.

Δίπλα έβαζαν ένα ποτήρι κρασί, μια χτένα για τα γένια του Άι- Βασίλη, ένα κλαδί ελιάς και το πουγγί  (πορτοφόλι) του οικοδεσπότη.

Όλα αυτά τα έκαναν για να τους ευλογήσει το σπίτι και να έχουν υγεία, αλλά και … οικονομική ευμάρεια.

Η ελιά

Μια παράδοση που προέρχεται από το Βυζάντιο και έχει να κάνει με την αγάπη.

Τα μέλη της οικογένειας προσπαθούν να δουν αν τα αγαπούν τα πρόσωπα για το οποία ενδιαφέρονται.

Κόβουν χλωρή ελιά μετά τον εσπερινό (το απόγευμα της Παραμονής) και την ρίχνουν πάνω στη φωτιά στο τζάκι λέγοντας το παρακάτω ποίημα για να δουν αν τους αγαπά ένα συγκεκριμένο άτομο:

«Άη Βασίλη βασιλιά, που περπατάς τζαί καλαντάς, δείξε τζαί φανέρωσε, αν μ’ αγαπά ο (η) τάδε».

Επίσης, υπάρχει το έθιμο να κρεμούν κλαδί ή στεφάνι ελιάς στην εξώπορτα, για ευημερία και ηρεμία στο σπιτικό.

Η Βασιλόπιτα

Κάθε οικογένεια ζυμώνει τη βασιλόπιτα, μέσα στην οποία τοποθετείται ένα νόμισμα για τον τυχερό της χρονιάς.

Η βασιλόπιττα στα χωριά είναι είτε ένα μεγάλο ή στρογγυλό ψωμί με σουσάμι, είτε ένα ανθρωπόμορφο ψωμί ή ένα ψωμί που έχει κολλημένο πάνω του μια ζυμαρένια ανθρώπινη μορφή και στις πόλεις, συνήθως, ένα γλύκισμα.

Για το κόψιμο της Βασιλόπιτας, ο νοικοκύρης του σπιτιού αφού την σταύρωνει με ένα μαχαίρι, την κόβει σε τριγωνικά κομμάτια.

Το πρώτο κομμάτι το προσφέρουν στον Χριστό, το δεύτερο στους φτωχούς ανθρώπους, το τρίτο στο νοικοκύρη και τα υπόλοιπα μοιράζονταν σε όλα τα μέλη της οικογένειας ξεκινώντας από τον πιο μικρό μέχρι τον πιο μεγάλο και όποιος βρει το νόμισμα θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς.

Το ρόδι

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία, για να παρακολουθήσει τη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και να υποδεχτεί το νέο χρόνο, καλό κι ευλογημένο.

Στην επιστροφή, ο νοικοκύρης του σπιτιού έχει στην τσέπη του ένα λειτουργημένο ρόδι, που στην Μικρά Ασία το φυλούσαν στα εικονίσματα από τις 14 Σεπτέμβρη, δηλαδή τη μέρα του Σταυρού.

Είναι αυτός που κάνει το ποδαρικό και σπάει το ρόδι. Πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας και να του ανοίξουν. Δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του. Έτσι είναι ο πρώτος που μπαίνει στο σπίτι για να κάνει το ποδαρικό με το ρόδι στο χέρι.

Μπαίνοντας μέσα, με το δεξί πόδι, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα για να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι , τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».

Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες να είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες , τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.