Χριστούγεννα στον κόσμο: Έθιμα και παραδόσεις

Κάθε πολιτισμός που γιορτάζει τα Χριστούγεννα έχει τα δικά του ήθη και έθιμα που καθιστούν μοναδική αυτή τη γιορτή. Σχεδόν παντού τα μικρά παιδιά περιμένουν με ανυπομονησία τα δώρα που θα βρουν είτε στην κάλτσα που κρεμούν στο τζάκι, είτε κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Για άλλους, το επίκεντρο είναι το χριστουγεννιάτικο τραπέζι γύρω από το οποίο θα μαζευτεί όλη η οικογένεια. Τα ιδιαίτερα έθιμα όμως, συχνά συνδεδεμένα με παλαιότερες, παγανιστικές δοξασίες ή με την ξεχωριστή ταυτότητα κάθε τόπου, είναι αυτά που εξακολουθούν να τηρούνται με ευλάβεια.

Στην Αγγλία, για παράδειγμα, τα παιδιά δεν κρεμούν τις κάλτσες τους στο τζάκι αλλά στο πλαίσιο του κρεβατιού τους – έτσι θα βρουν σίγουρα μια λιχουδιά μόλις ξυπνήσουν.

Πιο τυχερά, τα παιδιά στην Ισλανδία έχουν να περιμένουν 13 δωράκια που θα τους αφήσουν στα παπούτσια τους τα 13 ξωτικά Γιούλε Λαντς τις ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα. Φυσικά, μόνο αν ήταν φρόνιμα γιατί τα «κακά» παιδιά θα πάρουν αντί για δώρο… χαλασμένες πατάτες.

Στη Γερμανία, οι χριστουγεννιάτικες αγορές είναι συνώνυμες με τη γιορτή. Έτσι μπορεί κανείς να κάνει τα ψώνια του, να αγοράσει δώρα για μικρούς και μεγάλους ή απλώς να κάνει μια βόλτα πίνοντας ένα ποτήρι ζεστό, γλυκό κρασί και τρώγοντας λουκάνικα. Για τους μικρούς υπάρχει πάντα και παντού ένας σοκολατένιος Άι-Βασίλης για να γλυκαθούν.

Στο Μεξικό, καθώς επίσης και σε πολλές άλλες λατινοαμερικάνικες χώρες και στις Φιλιππίνες οι οικογένειες γιορτάζουν τη Νοτσεμπουένα (στην κυριολεξία, «Καλή νύχτα») την παραμονή των Χριστουγέννων, με φαγητό, τραγούδι και χορό και μια πινιάτα γεμάτη με γλυκίσματα για τα παιδιά.

Στο βόρειο ημισφαίριο οι χειμερινοί κολυμβητές μπορεί να πάνε μια βόλτα στη θάλασσα, στην Αυστραλία όμως είναι «υποχρεωτικό» το μπάρμπεκιου στην παραλία κάτω από τον καυτό ήλιο. Άλλωστε, τα Χριστούγεννα πέφτουν στα μέσα του καλοκαιριού και δεν έχουν καμία πιθανότητα να βρουν χιόνι πουθενά.

Χιόνια δεν θα δουν όμως ούτε οι Καναδοί φέτος και τα «λευκά Χριστούγεννα» στα χιονοδρομικά κέντρα… αναβάλλονται. «Παρακολουθώ τον καιρό εδώ και 55 χρόνια και δεν έχω ξαναδεί τέτοιο χειμώνα σαν τον φετινό», σχολίασε ο Ντέιβιντ Φίλιπς, ένας βετεράνος μετεωρολόγος. Ακόμη και στο «παγωμένο» Έντμοντον της Αλμπέρτα, που συνήθως καλύπτεται από χιόνια επί πέντε και πλέον μήνες, το θερμόμετρο φέτος δείχνει 7 βαθμούς Κελσίου. Συγκριτικά, πέρσι τέτοια εποχή, η θερμοκρασία ήταν στους -28.

Μπορεί ο Φίλιπς να πρότεινε αστειευόμενος να… αναβληθούν τα Χριστούγεννα στον Καναδά για τον επόμενο μήνα, στην Ουκρανία όμως ήρθαν νωρίτερα: για πρώτη φορά οι Ουκρανοί θα γιορτάσουν (επισήμως) φέτος με το Γρηγοριανό ημερολόγιο, αντί για τις 7 Ιανουαρίου, σε άλλη μια προσπάθεια να απομακρυνθούν από τη ρωσική επιρροή. Κατά παράδοση, οι Ουκρανοί γιορτάζουν το βράδυ της παραμονής στρώνοντας ένα μεγάλο τραπέζι με δώδεκα νηστίσιμα πιάτα, όπου κυριαρχούν το στάρι, τα φρούτα και οι ξηροί καρποί, αλλά είναι άγνωστο πόσοι θα καταφέρουν να τηρήσουν το έθιμο εν μέσω του πολέμου.

Φάτνες στο δέντρο και σε κάθε γωνιά

Ένα έθιμο που τηρείται απαρεγκλίτως σε πολλές δυτικές χώρες είναι αυτό της φάτνης, είτε κάτω από το στολισμένο δέντρο, είτε στην εκκλησία, είτε σε δρόμους και πλατείες. Γνωστότερη όλων είναι πιθανότατα η Ναπολιτάνικη φάτνη που στις αρχές περιλάμβανε φιγούρες σε φυσικό μέγεθος. Σήμερα αναπαριστά σκηνές από την καθημερινότητα, αναμεμιγμένες με το θρησκευτικό στοιχείο. Αναπόσπαστο μέρος της είναι ο βοσκός Μπενίνο, που κοιμάται μακαρίως κατά τη Γέννηση, συμβολίζοντας τους βοσκούς που πήγαν πρώτοι να προσκυνήσουν τον νεογέννητο Ιησού.

Στην Καταλονία τα Χριστούγεννα είναι μια από τις σημαντικότερες εορτές του χρόνου. Εκτός από τις «ζωντανές φάτνες», με πραγματικούς ανθρώπους, οι Καταλανοί στήνουν και ολόκληρα «χωριά» με φιγούρες που αναπαριστούν τους πάντες. Γνωστότερη όλων, ο Caganer, ένας άνδρας που εικονίζεται να κατεβάζει το παντελόνι του για να κάνει την… ανάγκη του. Τα τελευταία χρόνια στο πρόσωπο του Caganer οι ντόπιοι δεν διστάζουν να σατιρίζουν πολιτικούς, καλλιτέχνες, τηλεπερσόνες και όποιο άλλον διάσημο είναι στην επικαιρότητα.

Μια φάτνη αλλιώτικη από τις άλλες είναι αυτή που εκτίθεται στο μουσείο Κάρμεν Άλτο του Ισημερινού, στο ιστορικό κέντρο του Κίτο. Αποτελείται από 300 φιγούρες, πολλές από τις οποίες είναι «αλλόκοτες»: ένας καμπούρης με στραβό λαιμό, ένας στρατιώτης που αποκεφαλίζει ένα παιδί, μια γυναίκα με αίμα στο πρόσωπο. Η κατασκευή της ξεκίνησε το 1653 από μοναχές και συνεχίστηκε μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Οι φιγούρες αναπαριστούν πολλές βιβλικές ιστορίες, όπως τη Φυγή στην Αίγυπτο, τη Σφαγή των Νηπίων ή τον έφηβο Ιησού στον Ναό, ανάμεσα σε προσωπικότητες της αποικιακής εποχής, ακόμη και Ινδιάνους της φυλής Γιούμπο.

Χριστούγεννα στη Βηθλεέμ

Στη γενέτειρα του Ιησού, τα Χριστούγεννα δεν θα έρθουν φέτος. Η Βηθλεέμ, συνήθως γεμάτη με τουρίστες και προσκυνητές αυτήν την εποχή του χρόνου, είναι έρημη. «Ο πόλεμος τα σταμάτησε όλα», εξήγησε ένας έμπορος, ο Άμπουντ Σούμποχ, αναφερόμενος στις σφοδρές συγκρούσεις που μαίνονται στη Λωρίδα της Γάζας, χωρίς να διαφαίνεται στον ορίζοντα κάποια προοπτική για κατάπαυση του πυρός.

Ο Ναός της Γέννησης, ένα μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς, προσελκύει εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο. Φέτος, στον χώρο όπου θα έπρεπε να συγκεντρώνονται προσκυνητές απ’ όλον τον κόσμο, υπάρχουν μόνο σταθμευμένα αυτοκίνητα. Τα ξενοδοχεία είναι άδεια, κάποια δεν άνοιξαν καθόλου.

Ούτε έλατο, ούτε φώτα φέτος στην πόλη: οι θρησκευτικές αρχές, σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους Παλαιστίνιους της Γάζας, αποκήρυξαν κάθε «άχρηστο εορτασμό». Εξάλλου, η Δυτική Όχθη βιώνει και αυτή μια έκρηξη βίας, με περισσότερους από 290 Παλαιστίνιους νεκρούς από πυρά Ισραηλινών στρατιωτών ή εποίκων μετά τις 7 Οκτωβρίου.

Οι δημοτικές αρχές αποφάσισαν να περιοριστεί ο εορτασμός μόνο σε θρησκευτικό επίπεδο, με τη μεσονύχτια λειτουργία.

Το μενού των Χριστουγέννων

Η γιορτή είναι συνυφασμένη με το καλό φαγητό, είτε πρόκειται για γεμιστή γαλοπούλα με κάστανα, είτε για χοιρινό με δαμάσκηνα. Σε κάποιες χώρες της κεντρικής Ευρώπης, όπως στη Δανία και τη Γαλλία, το κυρίως πιάτο είναι μεν πουλερικό, αλλά προτιμώνται οι πάπιες και οι χήνες. Το χοιρινό περιλαμβάνεται απαρεγκλίτως στο μενού των Σκανδιναβών, ωστόσο δεν λείπουν και εκείνοι που προτιμούν το ψάρι: κυπρίνος για τους Τσέχους και τους Σλοβάκους, μπακαλιάρος για τους Πορτογάλους.

Στην Πολωνία, το χριστουγεννιάτικο τραπέζι ξεκινά πάντα με το όπλατεκ, ένα άζυμο ψωμί που το κόβει και το μοιράζει το γηραιότερο μέλος του νοικοκυριού, ανταλλάσσοντας ευχές για καλή υγεία και ευτυχία.

Ένα γεύμα φυσικά δεν είναι ποτέ ολοκληρωμένο αν δεν συνοδεύεται από το κατάλληλο επιδόρπιο. Το ιταλικό πανετόνε με σταφίδες και φρουί γλασέ έχει πλέον διεθνοποιηθεί, το ίδιο και το γερμανικό στόλεν. Και οι μεν Βρετανοί επιλέγουν σοκολατένια πουτίγκα με αποξηραμένα φρούτα, οι Γάλλοι από την άλλη προτείνουν κορμό με σοκολάτα ή κάστανα.

Υπάρχουν άραγε χορτοφαγικές εναλλακτικές για το φουά γκρα, τον καπνιστό σολομό ή τη γεμιστή γαλοπούλα; Στη Γαλλία, οι μεγάλοι σεφ το επιχειρούν, όμως χωρίς μεγάλη επιτυχία μέχρι στιγμής, καθώς παραδέχονται ότι η ζήτηση για vegan πιάτα στο ρεβεγιόν είναι σχεδόν μηδενική.

Σε κάθε περίπτωση, για μια επιτυχημένη γιορτή, ο Μάουρο Κολαγκρέκο, ο σεφ του Mirazur (3 αστέρια Μισελέν και καλύτερο εστιατόριο παγκοσμίως για το 2019), προτείνει παραδοσιακές γεύσεις που θα αρέσουν τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες. Ως εναλλακτική, πρότεινε την τάρτα με αγκινάρες, τρούφα και τυρί. Μια γιορτινή συνταγή θα μπορούσε επίσης να περιλαμβάνει παντζάρια με χαβιάρι. Ο συνάδελφός του Στεφάν Παρός, του Castigno (ένα αστέρι Μισελέν) επιμένει στα λαχανικά εποχής: λάχανο, τρούφες, κάστανα… Ενώ ο Μπατίστ Ρενουάρ του Ochre, υπόσχεται ότι στο χριστουγεννιάτικο μενού του θα φιγουράρει ένα χορτοφαγικό «φουά γκρα» από σπόρους κολοκύθας με μπαχαρικά.