Πόσο κινδυνεύει η Κύπρος από ένα τσουνάμι; Κυρίως, πόσο έτοιμη είναι για ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
Η απάντηση στην πρώτη ερώτηση δίνεται από Έλληνες ερευνητές, σύμφωνα με τους οποίους και με βάση αποκλειστικά ιστορικά στοιχεία, έχει υπολογιστεί ότι η ευρύτερη περιοχή της Κύπρου και της Λεβαντίνης, αναμένεται να επηρεάζεται από ένα πολύ ισχυρό τσουνάμι (ύψος κύματος στην ακτή της τάξης των τεσσάρων μέτρων) κάθε 375 χρόνια, από ένα ισχυρό τσουνάμι (ύψος κύματος στην ακτή της τάξης του ενός μέτρου) κάθε 120 χρόνια και από ένα μέτριο τσουνάμι (με ύψος κύματος μικρότερο του ενός μέτρου) κάθε 30 χρόνια.
Ωστόσο, σύμφωνα με την Ανώτερη Γεωλογική Λειτουργό του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης, Δρα. Συλβάνα Πηλείδου, τα ιστορικά στοιχεία είναι ελλιπή και δεν αντιπροσωπεύουν ολοκληρωτικά τον κίνδυνο που διατρέχει η Κύπρος για να πληγεί από τσουνάμι. Για μια πιο ακριβή εκτίμηση του κινδύνου, ανέφερε μιλώντας στο SigmaLive, θα πρέπει να χρονολογηθούν τα γεωμορφολογικά στοιχεία που βρίσκονται στις ακτές της Κύπρου και τα οποία ενδεχομένως να σχετίζονται με τσουνάμι.
Αναγνωρίζοντας μία περιοχή ως tsunami-ready
Παρόλο που το τσουνάμι είναι ένα φυσικό φαινόμενο που δεν μπορεί να αποτραπεί, μπορεί κατά κάποιον τρόπο να προβλεφθεί, ενώ ο άνθρωπος είναι σε θέση να προνοήσει, ώστε σε τέτοια περίπτωση να προστατεύσει τη ζωή του, μέσω της εφαρμογής κατάλληλων πρακτικών.
Μία τέτοια ενέργεια αποτελεί και η προσπάθεια που υλοποιείται μέσω του προγράμματος CoastWAVE, το οποίο συντονίζει και χρηματοδοτεί η IOC-UNESCO (Διακυβερνητική Ωκεανoγραφική Επιτροπή UNESCO) στο επίπεδο της περιοχής της Μεσογείου και του Βόρειου Ατλαντικού (ΝΕΑΜ).
Η συμμετοχή της Κύπρου
Στην προσπάθεια αυτή συμμετέχει και η Κύπρος, η οποία ομολογουμένως δεν είναι έτοιμη για την αντιμετώπιση ενός τσουνάμι. Η πρόταση για συμμετοχή της χώρας μας έγινε από την IOC-UNESCO, αφού η Κύπρος είναι ενεργό κράτος-μέλος του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης για τσουνάμι NEAMTWS, της περιοχής NEAM, μέσω σχετικής Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής.
Σύμφωνα με την κ. Πηλείδου, το CoastWAVE συντονίζεται τοπικά από το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης μέσω της ομάδας Σεισμολογίας του Τμήματος. Η τοπική συγχρηματοδότηση ήταν και είναι απαραίτητη, καθώς, όπως υποδεικνύει η κ. Πηλείδου, «ως κράτος ξεκινούμε αυτή την προσπάθεια χωρίς καμιά προϋπάρχουσα σχετική υποδομή, στρατηγική ή εμπειρία, σε αντίθεση με τις άλλες χώρες που συμμετέχουν».
«Πρόκειται για μια πολύπλευρη, πολυθεματική και συλλογική προσπάθεια, η οποία απαιτεί την πολύ στενή συνεργασία μεταξύ εθνικών και τοπικών Αρχών, κρίσιμων φορέων, επιστημόνων πολλών διαφορετικών ειδικοτήτων και φυσικά των κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι θα είναι και οι τελικοί αποδέκτες και χρήστες του συστήματος που δημιουργούμε».
Από το 2021, το Τμήμα συντονίζει την υλοποίηση των διαφόρων δράσεων σε πολλαπλά επίπεδα. Κάποιες δράσεις συντρέχουν, ενώ κάποιες έχουν χρονική εξάρτηση μεταξύ τους.
Για να αναγνωριστεί μία παραθαλάσσια περιοχή ως tsunami-ready, γίνεται αξιολόγηση μέσω δώδεκα προκαθορισμένων δεικτών, η οποία έχει ως στόχο να εξετάσει την ετοιμότητα της περιοχής, υπό το πρίσμα της ύπαρξης στρατηγικών ευαισθητοποίησης, της δημιουργίας σχετικών υποδομών, της κατάρτισης σχεδίων δράσης και της ετοιμότητας, με στόχο την ελαχιστοποίηση της απώλειας ζωών.
Οι δώδεκα δείκτες που αξιολογούνται είναι οι εξής:
Γιατί η Λάρνακα κι όχι άλλη πόλη
Από τις πόλεις της Κύπρου, σύμφωνα με την Συλβάνα Πηλείδου, επιλέγηκε η Λάρνακα για διάφορους λόγους.
«Θέλαμε να επιλέξουμε μια περιοχή η οποία να έχει αυξημένη τρωτότητα στο φαινόμενο. Το χαμηλό υψόμετρο και η επίπεδη τοπογραφία συμβάλλουν στη διείσδυση του τσουνάμι στη ξηρά σε μεγάλη απόσταση, ενώ τα αναπτυξιακά έργα (π.χ. σχολεία, χώροι εστίασης, τουριστικές μονάδες) και η επισκεψιμότητα του παραλιακού μετώπου καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, μεγιστοποιούν την ανάγκη για μέτρα προστασίας για τον κόσμο».
Σε ό,τι αφορά σε τεχνικά κριτήρια, αυτά περιλαμβάνουν την κάλυψη της περιοχής από υψηλής ευκρίνειας δεδομένα βαθυμετρίας και τοπογραφίας και την ύπαρξη κατάλληλων χώρων για την εγκατάσταση ειδικού εξοπλισμού, όπως επίσης και την προοπτική μελλοντικής επέκτασης του προγράμματος, με τρόπο συμβατό με το σχέδιο της συνένωσης Δήμων της Κύπρου.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα πιο πάνω, καθώς και άλλα κριτήρια, οι παραλιακές κοινότητες και οι Δήμοι κατετάγησαν με συγκεκριμένη σειρά, ενώ τελικό κριτήριο αποτέλεσε η ύπαρξη ενδιαφέροντος και θέλησης για συνεργασία από την κάθε κοινότητα/Δήμο.
Με τη στήριξη του Δημάρχου Λάρνακας, Ανδρέα Βύρα, το πρόγραμμα υλοποιείται στη Λάρνακα που ήταν και η πρώτη επιλογή, η οποία αναγνωρίστηκε και από την UNESCO ως μια πολύ θαρραλέα απόπειρα, δεδομένης της πρώτης επαφής της Κύπρου με το θέμα, αφού πρόκειται για μία πόλη, η οποία περιλαμβάνει και το βασικό αεροδρόμιο της χώρας.
Πώς προετοιμάζεται η πόλη
Σύμφωνα με την Ανώτερη Λειτουργό, η προετοιμασία της Λάρνακας για να καταστεί tsunami-ready αφορά ένα πολύ μεγάλο φάσμα θεμάτων, τα σημαντικότερα από τα οποία είναι:
- Χαρτογράφηση της ζώνης κινδύνου (ζώνη κατάκλυσης από τσουνάμι) της Λάρνακας
- Καταρτισμός σχεδίου εκκένωσης της ζώνης κινδύνου του παραλιακού μετώπου, με σχεδιασμό κατάλληλων διαδρομών διαφυγής και σημείων συγκέντρωσης
- Σχεδιασμός και εγκατάσταση των απαραίτητων σημάνσεων στους δρόμους για ενημέρωση για το φαινόμενο και για το σχέδιο εκκένωσης κάθε περιοχής
- Εγκατάσταση εξοπλισμού (όπως παλιρροιογράφου, σεισμογράφου, σειρηνών, οθονών)
- Ανανέωση του εθνικού σχεδίου αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών για συμπερίληψη του ειδικού σχετικού σχεδίου για τσουνάμι (εθνικό και τοπικό) για τη Λάρνακα
- Δράσεις για την ευαισθητοποίηση, ενημέρωση, εκπαίδευση και ετοιμότητα των πολιτών, αρμόδιων τοπικών φορέων και του Δήμου γενικότερα
- Διερεύνηση αντίληψης του κινδύνου από την τοπική κοινωνία του Δήμου Λάρνακας για κατάλληλη προσαρμογή των δράσεων ευαισθητοποίησής της
Η πρώτη άσκηση επί χάρτου
Στις 7 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε η πρώτη άσκηση επί χάρτου (tabletop) για τις αλυσίδες προειδοποίησης σε εθνικό και τοπικό για τη Λάρνακα επίπεδο, στο πλαίσιο της άσκησης ΝΕΑΜWAVE23.
Η συγκεκριμένη άσκηση ετοιμότητας έβαλε σε μια πρώτη δοκιμασία, τη ροή μηνυμάτων και αλυσίδων επικοινωνίας μεταξύ των κέντρων προειδοποίησης για τσουνάμι της Μεσογείου, του Κέντρου Ελέγχου Επιχειρήσεων της Πολιτικής Άμυνας της Κύπρου και όλων των εμπλεκόμενων φορέων και υπηρεσιών στο τοπικό επίπεδο της Λάρνακας.
Στην άσκηση ΝΕΑΜWAVE23 συμμετείχαν τοπικά το Κέντρο Ελέγχου Επιχειρήσεων της Πολιτικής Άμυνας, η Περιφερειακή Διεύθυνση Πολιτικής Άμυνας Λάρνακας, το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, η Πυροσβεστική Υπηρεσία, η Αστυνομική Διεύθυνση Λάρνακας, ο Δήμος Λάρνακας, η Επαρχιακή Διοίκηση Λάρνακας, η Υπηρεσία Ασθενοφόρων, η Εθνική Φρουρά και το Κυπριακό Ινστιτούτο για τη Θάλασσα και τη Ναυτιλία.
Φωτογραφίες από εργαστήρια προετοιμασίας και αξιολόγησης της άσκησης που προηγήθηκαν και ακολούθησαν της άσκησης
Το σενάριο της άσκησης
Στις 10:00 το πρωί εκδηλώθηκε πολύ ισχυρός και επιφανειακός σεισμός μεγέθους Μ8.1 στο θαλάσσιο χώρο στα νότια της Κρήτης. Εντός λεπτών από την εκδήλωση του σεισμού, στάλθηκαν, από τα τρία πιστοποιημένα κέντρα προειδοποίησης τσουνάμι της Μεσογείου (Ελλάδας, Ιταλίας και Τουρκίας), στα οποία η Κύπρος είναι συνδρομητής, προς το Κέντρο Ελέγχου Επιχειρήσεων της Πολιτικής Άμυνας, σειρά προειδοποιητικών μηνυμάτων για πιθανή πρόκληση τσουνάμι, ως συνέπεια της εκδήλωσης του σεισμού.
Κατά τις επόμενες τρεις ώρες, ακολούθησε από τα κέντρα προειδοποίησης σειρά μηνυμάτων επιβεβαίωσης της διάδοσης τσουνάμι και πληροφόρηση για την καταγεγραμμένη από παλιρροιογράφους διακύμανση της στάθμης της θαλάσσιας της Μεσογείου. Στις 13:20 εκδόθηκε από τα κέντρα προειδοποίησης μήνυμα λήξης του φαινομένου.
Οι τοπικές αρχές της Λάρνακας ειδοποιήθηκαν άμεσα από το Κέντρο Ελέγχου Επιχειρήσεων της Πολιτικής Άμυνας με βασική πληροφόρηση για το φαινόμενο, καθώς και για τους προβλεπόμενους χρόνους άφιξης του τσουνάμι στην Κύπρο (π.χ. Πάφο στις 11:03 και Λάρνακα στις 11:24).
Η πληροφόρηση έδινε έμφαση στη Λάρνακα και έγινε μέσω sms, διαδικτυακής πλατφόρμας μηνυμάτων και email. Ενεργοποιήθηκε θεωρητικά η εκκένωση της ζώνης κινδύνου της Λάρνακας. Η Πολιτική Άμυνα ειδοποίησε θεωρητικά τον πληθυσμό μέσω σειρήνων για εκκένωση της παράκτιας ζώνης. Οι τοπικές αρχές της Λάρνακας ειδοποιήθηκαν για την εξέλιξη του φαινομένου καθώς και για την επιβεβαίωση επηρεασμού της Πάφου από το φαινόμενο, την αναμονή του στη Λάρνακα και τη λήξη του φαινομένου.
Στόχος της άσκησης ήταν να εντοπιστούν προβλήματα και αδυναμίες σχετικά με: τη λήψη των αρχικών μηνυμάτων προειδοποίησης, την ετοιμασία κατάλληλων μηνυμάτων προς τους τοπικούς φορείς, τη ροή μηνυμάτων και γενικά των αλυσίδων επικοινωνίας, έτσι ώστε να βελτιωθούν και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες επικοινωνίας στον καλύτερο δυνατό βαθμό.
Φωτογραφία από την Πυροσβεστική Υπηρεσία Λάρνακας
Δεν έχουν εξεταστεί στο στάδιο αυτό η εθνική κινητοποίηση φορέων, ούτε η μαζική ενημέρωση των πολιτών μέσω sms broadcast, ούτε η επικοινωνία με τα ΜΜΕ για μαζικές προειδοποιήσεις. Αυτά θα συμπεριληφθούν στην επόμενη άσκηση η οποία προγραμματίζεται για τον Νοέμβριο του 2024. Θα είναι η πρώτη πρακτική άσκηση με εκκένωση τμήματος της ζώνης κινδύνου του Δήμου Λάρνακας.
Ποια είναι τα επόμενα ορόσημα
Η προσπάθεια των εμπλεκομένων για να καταστεί η Λάρνακα tsunami-ready θα είναι συνεχής, με τα επόμενα βήματα για επίτευξη του στόχου να έχουν ως εξής:
- Μέχρι το τέλος του 2023 θα παραδοθούν στον Δήμο Λάρνακας οι τελικοί χάρτες εκκένωσης της ζώνης κινδύνου για τελική έγκριση
- Αρχές του 2024 θα αρχίσουν οι εγκαταστάσεις σημάνσεων στους δρόμους, οι οποίες θα καθοδηγούν τον κόσμο προς τις διαδρομές διαφυγής και μέσω αυτών, προς τα σημεία συγκέντρωσης, όπως και ενημερωτικές πινακίδες με τους χάρτες εκκένωσης και σχετικές οδηγίες
- Αρχές του 2024 θα ολοκληρωθεί σε συνεργασία με την Πολιτική Άμυνα, το εθνικό και τοπικό (για τη Λάρνακα) σχέδιο έκτακτης αντιμετώπισης τσουνάμι. Αναπόσπαστο μέρος τους τοπικού σχεδίου Λάρνακας θα αποτελούν οι τελικοί χάρτες εκκένωσης της ζώνης κινδύνου του Δήμου Λάρνακας. Τα σχέδια θα ενταχθούν στα εθνικά σχέδια αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών της Κυπριακής Δημοκρατίας
- Θα εγκατασταθούν σειρήνες και ηλεκτρονικές πινακίδες ενημέρωσης στις παραλίες Φοινικούδων και Mackenzie
- Το τοπικό σχέδιο Λάρνακας θα γνωστοποιηθεί στον κόσμο (συμπεριλαμβανομένων μαθητών και τουριστών) μέσω ενημερωτικών φυλλαδίων, μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης
- Κατά το 2024 θα επιχειρηθεί η καλύτερη δυνατή συμμόρφωση με τους 12 δείκτες-κριτήρια της UNESCO για αναγνώριση της Λάρνακας ως tsunami-ready. Εάν η συμμόρφωση της Λάρνακας κριθεί από την UNESCO ως ικανοποιητική, η πόλη θα έχει μεγάλη πιθανότητα για αναγνώριση εντός του 2024 ως tsunami-ready, υπό κάποιους όρους για μελλοντική πλήρη συμμόρφωση
- Τον Νοέμβρη του 2024 προγραμματίζεται η πρώτη πρακτική άσκηση με εκκένωση τμήματος της ζώνης κινδύνου του Δήμου Λάρνακας. Η άσκηση θα θέσει σε δοκιμή το εθνικό και τοπικό σχέδιο αντιμετώπισης τσουνάμι της Κύπρου.
Εκτίμηση της κ. Πηλείδου είναι ότι η αναγνώριση της Λάρνακας ως tsunami-ready θα συμβάλει θετικά και στην υποψηφιότητα της πόλης για τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2030, αφού τα μέτρα προστασίας της ζωής των πολιτών από κινδύνους είναι ένα θέμα που αφορά όλους τους τομείς ανάπτυξης μιας πόλης.
