Μπορούν οι Τουρκοκύπριοι να κατέρχονται στις Βουλευτικές Εκλογές;
Με αφορμή την υποψηφιότητα του Όζ Καραχάν με το Κίνημα Οικολόγων, επαναδιατυπώνεται το ερώτημα κατά πόσο μπορούν οι Τουρκοκύπριοι να κατέρχονται ως υποψήφιοι στις εκλογές, και συγκεκριμένα στην περίπτωση των Βουλευτικών εκλογών με βάση την ισχύουσα νομοθεσία.
Οι Τουρκοκύπριοι και το δικαίωμα ψήφου: Από το 1960 ως σήμερα
Η παρουσία των Τουρκοκυπρίων στις εκλογές της Κυπριακής Δημοκρατίας υπήρξε μια διαδρομή γεμάτη πολιτικές ανατροπές, ιστορικές τομές και νομικές εξελίξεις.
Από την πλήρη συμμετοχή τους στο κοινοβουλευτικό σύστημα του 1960, μέχρι την αποχή που ακολούθησε τα γεγονότα του 1963 και την επανεμφάνισή τους στις κάλπες μετά το 2000, η ιστορία αυτή αντανακλά τον ίδιο τον παλμό του Κυπριακού ζητήματος και την δυναμική της πολιτικής συγκυρίας την εκάστοτε χρονική στιγμή.
Από την Δικοινοτική Δημοκρατία στο Σύνταγμα του 1960:
Από ιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1960, το Σύνταγμά προέβλεπε ξεκάθαρη δικοινοτική ισορροπία: 35 έδρες για Ελληνοκύπριους και 15 για Τουρκοκύπριους στη Βουλή των Αντιπροσώπων, μετέπειτα 56 Ε/κ – 24 Τ/κ .
Το δικαίωμα ψήφου και υποψηφιότητας ήταν θεμελιωμένο στο ίδιο το Σύνταγμα, ένα δικαίωμα που αφορούσε όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως κοινότητας.
Οι πρώτες βουλευτικές εκλογές ανέδειξαν προσωπικότητες όπως ο Ραούφ Ντενκτάς (μετέπειτα κατοχικός ηγέτης) και ο Μεχμέτ Ζορλού, σηματοδοτώντας μια περίοδο συνύπαρξης και συνταγματικής συμμετοχής.
Η ρήξη του 1963 και οι Κενές Έδρες:
Η κρίση του 1963 ανέτρεψε τα δεδομένα. Οι Τουρκοκύπριοι αποχώρησαν από τα κρατικά όργανα, αφήνοντας τις 15 κοινοβουλευτικές τους έδρες κενές.
Αν και το Σύνταγμα παρέμεινε αμετάβλητο, στην πράξη η συμμετοχή τους αναστάλθηκε επ’ αόριστον. Το Ανώτατο Δικαστήριο, με την ιστορική υπόθεση Attorney General of the Republic v. Mustafa Ibrahim and Others (1964) CLR 195, έκρινε πως το κράτος μπορούσε να συνεχίσει να λειτουργεί χωρίς τη συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων με βάση το Δίκαιο της Ανάγκης, χωρίς όμως να αναιρούνται τα δικαιώματά τους ως πολίτες.
Έτσι, οι έδρες τους έμειναν θεσμικά ζωντανές αλλά κενές ένα παράδοξο εως και «θεσμική ανωμαλία» που παραμένει μέχρι σήμερα.
Η επιστροφή στις κάλπες μέσα από το Ευρωπαϊκό Δίκαιο
Η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004 άλλαξε τα δεδομένα.
Η αρχή της ισότητας όλων των πολιτών, όπως κατοχυρώνεται στο Άρθρο 39 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. και στο Άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου αριθ. 1 της ΕΣΔΑ, επέβαλε την πλήρη πρόσβαση των Τουρκοκυπρίων στα πολιτικά δικαιώματα.
Από το 2001, με αποφάσεις του Ανώτατου και του Διοικητικού Δικαστηρίου, οι Τουρκοκύπριοι απέκτησαν τη δυνατότητα να εγγράφονται στους εκλογικούς καταλόγους των «ελεύθερων περιοχών» και να συμμετέχουν ισότιμα σε βουλευτικές, δημοτικές και ευρωεκλογές.
Από τον Ιμπραχημ Αζίζ εως τον Νιαζί Κιζίλγιουρεκ
Ο Ιμπραχίμ Αζίζ προσέφυγε στο ΕΔΑΔ, που αποφάσισε ότι είναι απαράδεκτο πολίτες να στερούνται του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι λόγω της κοινοτικής τους καταγωγής. Συνεπώς, ο νόμος τροποποιήθηκε και οι Τουρκοκύπριοι που κατοικούν στις ελεύθερες περιοχές εντάχθηκαν στον ε/κ εκλογικό κατάλογο, με τα ίδια δικαιώματα όπως οι υπόλοιποι πολίτες, CASE OF AZIZ v. CYPRUS 69949/01.
Η νέα εποχή ξεκίνησε με την υποψηφιότητα του Ιμπραχίμ Αζίζ το 2001 με το ΑΚΕΛ μια συμβολική αλλά ιστορική κίνηση. Ακολούθησαν και άλλοι Τουρκοκύπριοι υποψήφιοι, όμως το μεγάλο βήμα ήρθε το 2019, όταν ο καθηγητής Νιαζί Κιζίλγιουρεκ εξελέγη Ευρωβουλευτής με το ΑΚΕΛ. Ήταν ο πρώτος Τουρκοκύπριος που εξελέγη σε εκλογές της Κυπριακής Δημοκρατίας μετά το 1960, στέλνοντας μήνυμα επανένωσης και συμβίωσης μέσα από τη δημοκρατική διαδικασία.
Ένα ανενεργό Δικαίωμα
Σήμερα, οι Τουρκοκύπριοι που είναι πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας έχουν πλήρες δικαίωμα συμμετοχής στις εκλογές. Το Σύνταγμα παραμένει η θεμελιώδης νομική βάση, ενώ το ευρωπαϊκό δίκαιο εγγυάται την ουσιαστική εφαρμογή του δικαιώματος αυτού.
Η ιστορική διαδρομή των τελευταίων δεκαετιών δείχνει πως η ψήφος μπορεί να αποτελέσει γέφυρα, όχι μόνο πολιτική, αλλά και κοινωνική ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Η ιστορία των Τουρκοκυπρίων στις εκλογές της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν είναι απλώς ένα κεφάλαιο του κυπριακού προβλήματος είναι μια αφήγηση για τη δύναμη της δημοκρατίας να επιβιώνει, να προσαρμόζεται και να ξαναδίνει φωνή σε όλους τους πολίτες της.
