Εμπλοκή Κύπρου σε μυστικό δίκτυο πώλησης τεχνολογίας υποβρύχιας παρακολούθησης στη Ρωσία

Η Ρωσία χρησιμοποιεί ευαίσθητο εξοπλισμό υψηλής τεχνολογίας που απέκτησε κρυφά από ευρωπαϊκές, αμερικανικές και ασιατικές εταιρείες για να προστατεύσει τον στόλο των πυρηνικών υποβρυχίων της στην Αρκτική, σύμφωνα με το Russian Secrets, μια νέα διασυνοριακή έρευνα που αποκαλύπτει πώς το πρόγραμμα προμηθειών του Κρεμλίνου παρέμεινε κρυφό για χρόνια.

Για περίπου μια δεκαετία, πολλές εταιρείες άμυνας και προμηθευτές ναυτιλιακών προϊόντων πούλησαν σόναρ, υποβρύχια ρομπότ, καλώδια οπτικών ινών, καθώς και ερευνητικά σκάφη και άλλη εξελιγμένη τεχνολογία αξίας άνω των 50 εκατομμυρίων δολαρίων σε μια κυπριακή οντότητα που συνδέεται κρυφά με έναν ρωσικό ανάδοχο άμυνας.

Ο εξοπλισμός προοριζόταν για ένα ρωσικό σύστημα παρακολούθησης με την κωδική ονομασία «Harmony», το οποίο βασίζεται σε ένα σύμπλεγμα αισθητήρων στον βυθό της θάλασσας για την ανίχνευση εχθρικών υποβρυχίων που πλησιάζουν ρωσικά πυρηνικά όπλα που βρίσκονται στη Θάλασσα του Μπάρεντς, στα ανοικτά της βόρειας ακτής της Ρωσίας.

Το Russian Secrets, μια έρευνα που διεξήχθη από τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης NDR, WDR και Süddeutsche Zeitung σε συνεργασία με εννέα συνεργάτες μέσων ενημέρωσης, ρίχνει νέο φως σε προηγουμένως άγνωστα στοιχεία του μυστικού δικτύου προμηθειών πίσω από το πρόγραμμα Harmony. Η έρευνα βασίζεται σε δικαστικά έγγραφα, συνεντεύξεις με αξιωματούχους των μυστικών υπηρεσιών και διαρρεύσαντα αρχεία που είχαν προηγουμένως αποκτήσει το Διεθνές Κονσόρτσιουμ Ερευνητικών Δημοσιογράφων (ICIJ) στο πλαίσιο του Cyprus Confidential.

Σύμφωνα με τα αρχεία που εξέτασε η ομάδα των δημοσιογράφων, μεταξύ 2013 και 2024, εταιρείες όπως η νορβηγική αμυντική γίγαντας Kongsberg, ο ιαπωνικός τεχνολογικός όμιλος NEC και ο αμερικανικός κατασκευαστής σόναρ EdgeTech συναλλάχθηκαν με μια κυπριακή εταιρεία που έχει έδρα τη Λεμεσό. Η εταιρεία αυτή ελέγχονταν από τον Alexey Strelchenko, έναν επιχειρηματία του οποίου οι εταιρείες με έδρα τη Μόσχα κατέχουν πλοία και τοποθετούν υποβρύχια καλώδια για το ρωσικό υπουργείο άμυνας, όπως διαπίστωσαν οι δημοσιογράφοι. (Όλες οι εταιρείες αρνήθηκαν οποιαδήποτε παράνομη πράξη. Ο Strelchenko δεν απάντησε στα αιτήματα των δημοσιογράφων για σχόλια).

Το Russian Secrets αποκαλύπτει τις λεπτομέρειες των μυστικών εμπορικών συναλλαγών που σε μεγάλο βαθμό διέφυγαν της προσοχής των δυτικών αρχών, έως ότου η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 είχε ως αποτέλεσμα τη διεξαγωγή μιας πλήρους έρευνας για τα σκιώδη δίκτυα προμηθειών που εξυπηρετούν το Κρεμλίνο.

Σχολιάζοντας τα ευρήματα πριν από τη δημοσίευσή τους, ο David O’Sullivan, απεσταλμένος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις κυρώσεις, δήλωσε σε συνέντευξή του στο NDR ότι δεν τον εξέπληξε το εξελιγμένο σύστημα που αποκάλυψαν οι δημοσιογράφοι.

«Οι Ρώσοι είναι πολύ έξυπνοι στο να παρακάμπτουν τις κυρώσεις μας», είπε ο O’Sullivan, προσθέτοντας ότι χρησιμοποιούν «διάφορα τεχνάσματα που μπορούν να συγκαλύψουν την πραγματική φύση της συναλλαγής».

Ο O’Sullivan αναγνώρισε ορισμένα ελαττώματα στο καθεστώς κυρώσεων της Ευρώπης, αλλά είπε ότι έχει γίνει «όλο και πιο αποτελεσματικό», από τότε που η ΕΕ επέβαλε αυστηρότερα μέτρα μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. «Δεν υπάρχει τέλειο σύστημα κυρώσεων», είπε.

Προς τη Ρωσία, μέσω Κύπρου

Οι εσωτερικές λειτουργίες του μυστικού δικτύου προμηθειών άρχισαν να αποκαλύπτονται πέρυσι, όταν αμερικανικές και ευρωπαϊκές κυβερνητικές υπηρεσίες έβαλαν στο στόχαστρο την κυπριακή εταιρεία και ορισμένους από τους προμηθευτές της.

Τον Οκτώβριο του 2024, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ επέβαλε κυρώσεις στην εν λόγω εταιρεία με έδρα τη Λεμεσό, τον Strelchenko και τις εταιρείες του για τον ρόλο τους στην «προμήθεια της Ρωσίας με προηγμένη τεχνολογία και εξοπλισμό που χρειάζεται απεγνωσμένα για να υποστηρίξει τον πολεμικό της μηχανισμό».

Περίπου την ίδια περίοδο, οι γερμανικές αρχές ερεύνησαν τον Alexander Shnyakin, έναν έμπορο με διπλή ρωσο-κιργιζική υπηκοότητα που ήταν ύποπτος για πώληση υποβρύχιας τεχνολογίας στη Ρωσία μέσω της κυπριακής εταιρείας, παραβιάζοντας τους εμπορικούς νόμους. Η υπόθεση, η οποία οδήγησε στην καταδίκη του εμπόρου τον περασμένο μήνα, άνοιξε ένα κουτί της Πανδώρας με πληροφορίες για τους μεσάζοντες που εμπλέκονταν στην ενίσχυση του προγράμματος υποβρύχιας επιτήρησης της Ρωσίας. Ο Shnyakin έχει ασκήσει έφεση κατά της καταδίκης.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας που διήρκεσε μήνες στη Γερμανία, με βάση υποκλαπείσες συνομιλίες και λεπτομέρειες αλληλογραφίας, οι γερμανοί αξιωματούχοι αποκάλυψαν ένα φερόμενο παράνομο εμπόριο που χρονολογείται τουλάχιστον από το 2021 και βασιζόταν σε μεσάζοντες και «ψεύτικες» συναλλαγές, σύμφωνα με τα δικαστικά αρχεία. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι ρωσικές εταιρείες συνεργάζονταν στενά με τις υπηρεσίες πληροφοριών του Κρεμλίνου, ανέφερε το NDR.

Τα Russian Secrets δείχνουν ότι ο έμπορος που εντοπίστηκε από τους Γερμανούς ερευνητές ήταν, σύμφωνα με τις κατηγορίες, μόνο ένα γρανάζι στο παράνομο σύστημα προμηθειών που εκτεινόταν σε τέσσερις ηπείρους. Τα διαρρεύσαντα αρχεία της κυπριακής εταιρείας που εξέτασαν οι δημοσιογράφοι αποκαλύπτουν ότι οι επιχειρηματικές της συναλλαγές αφορούσαν περισσότερους από 50 προμηθευτές — κυρίως Ευρωπαίους — οι οποίοι παρείχαν ευαίσθητα εξαρτήματα για το σύστημα «Harmony», συμπεριλαμβανομένου ενός υποβρύχιου drone ικανό να λειτουργεί σε βάθη έως 9.800 πόδια, εκατοντάδων μιλίων καλωδίων οπτικών ινών και ενός στόλου πλοίων που προσποιούνταν ότι ήταν εμπορικά ή ερευνητικά σκάφη, ενώ εκτελούσαν εργασίες εγκατάστασης για το ρωσικό στρατό.

Τον Σεπτέμβριο, δημοσιογράφοι του ολλανδικού ραδιοτηλεοπτικού φορέα KRO-NCRV επισκέφθηκαν τα κεντρικά γραφεία της εταιρείας στη Λεμεσό και βρήκαν ένα γραφείο που φαινόταν να έχει εγκαταλειφθεί ξαφνικά, χωρίς προσωπικό στον χώρο. Οι πρώην υπάλληλοι δεν απάντησαν στα αιτήματα για σχόλια.

Εκτός από την εν λόγω εταιρεία με έδρα τη Λεμεσό, στο δίκτυο προμηθειών συμμετείχαν επίσης δώδεκα εικονικές εταιρείες εγγεγραμμένες στις Σεϋχέλλες, το Μπελίζ και τις Βρετανικές Παρθένες Νήσους, με την προφανή πρόθεση να αποκρύψουν την πραγματική ιδιοκτησία τους και τις συνδέσεις τους με τη Ρωσία, όπως διαπίστωσε η έρευνα.

Σε δήλωση του στον νορβηγικό ραδιοτηλεοπτικό σταθμό NRK, ο αντιναύαρχος Nils Andreas Stensønes, επικεφαλής της νορβηγικής υπηρεσίας πληροφοριών, είπε ότι η Ρωσία προσπαθεί συνεχώς να παρακάμψει τις δυτικές κυρώσεις και τους κανονισμούς για τις εξαγωγές.

«Μια τάση είναι η δημιουργία πολύπλοκων δικτύων προμηθειών με νόμιμες ευρωπαϊκές εταιρείες ως σημεία επαφής», δήλωσε ο Stensønes. «Οι παράγοντες εκμεταλλεύονται την ελεύθερη αγορά της ΕΕ για να έχουν πρόσβαση στη δυτική τεχνολογία. Ταυτόχρονα, αυτή η μέθοδος αποκρύπτει τμήματα της αλυσίδας εφοδιασμού και συσκοτίζει τον τελικό χρήστη στη Ρωσία».

Οι αξιωματούχοι θεωρούν την ακριβή τοποθεσία του συστήματος «Harmony» ως απόρρητη. Ωστόσο, παρακολουθώντας τον εξοπλισμό που προμηθεύτηκε μέσω της Κύπρου, η διεθνής ομάδα δημοσιογράφων βρήκε στοιχεία για την τοποθεσία του στα ύδατα ανοικτά των ακτών του Μούρμανσκ, της Νοβάγια Ζέμλια και της Αλεξανδρίας, στον Αρκτικό Ωκεανό, όπου οι αισθητήρες φαίνεται να είναι διατεταγμένοι σε σχήμα τόξου.

Η ρωσική κυβέρνηση δεν απάντησε στα αιτήματα των δημοσιογράφων για σχόλια.

Πηγή: Δημοσιογραφική έρευνα των NDR, WDR και Süddeutsche Zeitung (Γερμανία), Le Monde (Γαλλία), L’Espresso (Ιταλία), Kyodo News (Ιαπωνία), NRK (Νορβηγία), KRO-NCRV (Ολλανδία), SVT (Σουηδία), The Times (Ηνωμένο Βασίλειο), The Washington Post (ΗΠΑ) και ICIJ.