Έτσι θα λειτουργήσουν οι Φυλακές Ανηλίκων στην Μενόγεια

Με καθυστέρηση τριών και πλέον χρόνων φαίνεται πως τελικά άρχισε να μπαίνει το νερό στ’ αυλάκι και καλώς εχόντων των πραγμάτων θα είναι έτοιμο το Κέντρο Κράτησης Ανηλίκων στην Μενόγεια ως την 1η Ιανουαρίου του 2026. Αυτό, βέβαια, θα έπρεπε να είχε γίνει ήδη από το 2021 όταν και ψηφίστηκε ο Νόμος περί Παιδιών σε Σύγκρουση με τον Νόμο που προβλέπει τη λειτουργία τέτοιου χώρου κράτησης, αλλά… κάλιο αργά παρά ποτέ.

Το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, σε συνεργασία με το Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, στα πλαίσια Μνημονίου Συναντίληψης με το εν λόγω Τμήμα, προχώρησαν στην ετοιμασία ενός Κανονιστικού Πλαισίου για τη λειτουργία του συγκεκριμένου χώρου, με το Υπουργικό Συμβούλιο, κατά τη συνεδρία του στις 3/7/2024, να εγκρίνει αυτό το Σχέδιο Κανονισμών και να εξουσιοδοτεί τον Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως να το καταθέσει στη Βουλή των Αντιπροσώπων, και να προβεί σε οποιεσδήποτε τροποποιήσεις κρίνει σκόπιμες, κατά το στάδιο επεξεργασίας του νομικού κειμένου από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, πριν από την έγκριση του.

Ενόψει της πια πάνω Απόφασης, ο Υπουργός Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως κατέθεσε στη Βουλή των Αντιπροσώπων στις 16/7/2024 το εν λόγω Σχέδιο Κανονισμών, ενώ το Υπουργείο Δικαιοσύνης, σε συνεργασία με τη Νομική Υπηρεσία, ετοίμασε νομοσχέδιο για τροποποίηση του περί Παιδιών σε Σύγκρουση με το Νόμο Νόμου του 2021, ώστε να καταστεί αποτελεσματική η εφαρμογή των Κανονισμών σχετικά με τους Χώρους Κράτησης Παιδιών. Το νομοσχέδιο, αφού έτυχε νομοτεχνικού ελέγχου, εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο κατά τη συνεδρία του στις 23 Αυγούστου, 2024.

Τι ακριβώς προνοείται όμως σε σχέση με τον τρόπο λειτουργίας του νέου σωφρονιστικού ιδρύματος ανηλίκων, με βάση και το Σχέδιο Κανονισμών που είναι υπό επεξεργασία;

Σύμφωνα με το Σχέδιο που κατατέθηκε από τον Υπουργό Δικαιοσύνης στη Βουλή στο χώρο ο οποίος θα διαμορφωθεί στην Μενόγεια – εκεί όπου μέχρι σήμερα λειτουργούσε το Κέντρο Κράτησης Παράτυπων Μεταναστών – θα κρατούνται παιδιά ηλικίας 16 έως 21 ετών, τα οποία καταδικάζονται από το Δικαστήριο Παιδιών σε κράτηση, για αδίκημα που διέπραξαν πριν το 18° έτος της ηλικίας τους ή για τα οποία διατάσσει την προφυλάκιση τους το Δικαστήριο Παιδιών.

Στους σχεδιασμούς της κυβέρνησης είναι όπως η διαχείριση των Φυλακών Ανηλίκων περάσει σε χέρια ιδιώτη που ως ανάδοχος μετά από δημόσιο διαγωνισμό, θα αναλάβει την ευθύνη της λειτουργίας του χώρου.

Ωστόσο την ευθύνη για την ασφάλεια των κρατουμένων και του χώρου θα κρατήσει το Κράτος, μέσω ενός Υπεύθυνου Ασφαλείας, ο οποίος θα προέρχεται από τις τάξεις των Αξιωματικών του Τμήματος Φυλακών και των Λειτουργών Ασφαλείας (δεσμοφυλάκων).

Οι κρατούμενοι
Αυτή τη στιγμή στην πτέρυγα ανηλίκων των Κεντρικών Φυλακών ο πληθυσμός τους έχει υπερδιπλασιαστεί, έχοντας ξεπεράσει τους 40.

Με την ετοιμασία της νέας φυλακής ο εν λόγω πληθυσμός και όσοι άλλοι προστεθούν στο μεταξύ ως κατάδικοι ή υπόδικοι, θα μεταφερθούν στην Μενόγεια.

Το προσωπικό
Σε σχέση με το προσωπικό που θα στελεχώσει τη Φυλακή Ανηλίκων θα πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον:

Ένας Υπεύθυνος του Χώρου Κράτησης
Ένας Κοινωνικός Λειτουργός που θα αναπληρώνει τον Υπεύθυνο του Χώρου Κράτησης σε περίπτωση απουσίας ή κωλύματος
Ένας Παθολόγος
Ένας Νοσηλευτής
Ένας Κλινικός Ψυχολόγος
Ένας Ψυχίατρος
Ένας Παιδοψυχίατρος
Ένας Εργοθεραπευτής
Ένας Υπεύθυνος Εκπαίδευσης (με πενθήμερη εργασία)
Ένας Φροντιστής για κάθε πέντε κρατούμενους
Ένας υπεύθυνος κουζίνας
Προσωπικό κουζίνας
Ένας Καθαριστής
Ένας Υπεύθυνος Ασφαλείας
Λειτουργοί Ασφαλείας
Η εκπαίδευση του προσωπικού
Ο Κανονισμός λειτουργίας του σωφρονιστικού ιδρύματος ανηλίκων προβλέπει όπως ο κάθε εργαζόμενος στον συγκεκριμένο χώρο λάβει εκπαίδευση τουλάχιστον 40 ωρών πριν την ανάληψη των καθηκόντων του, σχετικά με τη μεταχείριση παιδιών σε σύγκρουση με τον νόμο, τα δικαιώματα των παιδιών, το συμφέρον του παιδιού, τις διατάξεις του περί Παιδιών σε Σύγκρουση με τον Νόμο Νόμου του 2021 και των κανονισμών λειτουργίας της Φυλακής Ανηλίκων, τις σχετικές διεθνείς συμβάσεις, πολυθεματικές και διεπιστημονικές προσεγγίσεις σε θέματα παιδιών που βρίσκονται σε ευάλωτες καταστάσεις και σε σύγκρουση με τον νόμο, τις συγκεκριμένες αρμοδιότητές του, θέματα εμπιστευτικότητας, προστασίας προσωπικών δεδομένων και ιδιωτικότητας, απαγόρευσης διακρίσεων, σεξουαλικής βίας και παρενόχλησης, εκφοβισμού, χειρισμού κρατουμένων, πρώτες βοήθειες, τρόπους διαχείρισης περιστατικών και μέτρα ασφαλείας.

Χωρητικότητα κελιών
Τα κελιά των φυλακών ανηλίκων σύμφωνα με τον υπό επεξεργασία Κανονισμό πρέπει να έχουν εμβαδό τουλάχιστον 7 τετραγωνικών μέτρων, ενώ αν σε κάθε κελί υπάρχουν πέραν του ενός κρατούμενοι, θα πρέπει να αναλογεί σε κάθε έναν από αυτούς, εμβαδό τουλάχιστον 4 τ.μ. χωρίς σε αυτό να υπολογίζονται οι χώροι υγιεινής, οι οποίοι βρίσκονται εντός του κελιού.

Επίσης μέσα στο κελί θα πρέπει να υπάρχει παράθυρο που να είναι διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να προσφέρει ικανοποιητικό φυσικό φωτισμό και εξαερισμό, αλλά και να είναι επενδυμένο έτσι ώστε να μην υπάρχει περίπτωση ατυχήματος ή απόδρασης.

Οι κοινόχρηστοι χώροι της φυλακής θα πρέπει να προσφέρουν τουλάχιστον 8 τ.μ. εμβαδού για κάθε κρατούμενο και σε αυτούς θα περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων, βιβλιοθήκη, αίθουσα πολλαπλής χρήσης, αίθριο και χώρος άθλησης σε υπαίθριο χώρο με κατάλληλο εξοπλισμό.

Κατάταξη κρατουμένων
Στο νέο κέντρο κράτησης ανηλίκων στην Μενόγεια τα αγόρια θα κρατούνται χωριστά από τα κορίτσια, ενώ το ίδιο θα ισχύει και για τους ανήλικους και τους νεαρούς ενήλικες κρατουμένους, χωρίς καμία πρόσβαση οι μεν στον χώρο των δε.

Εξάλλου σε ξεχωριστό χώρο θα κρατούνται και οι υπόδικοι ανήλικοι, οι οποίοι ωστόσο θα έχουν τη δυνατότητα να συναναστρέφονται με τους κατάδικους ανήλικους υπό συνθήκες και όρους που εγκρίνονται από την Επιτροπή Κατάταξης.

Πρόνοιες επίσης υπάρχουν και για τις περιπτώσεις κρατουμένων με ψυχικές διαταραχές αλλά και ανήλικους με προβλήματα εξάρτησης.

Συγκεκριμένα, για τους κρατούμενους με ψυχικές διαταραχές ο Κανονισμός προνοεί ότι αν σε κάποιον κρατούμενο διαγνωστεί σοβαρή διαταραχή ασύμβατη με τον χώρο κράτησης, ο κρατούμενος μεταφέρεται με απόφαση του Υπεύθυνου Ασφαλείας σε κατάλληλο δημόσιο θεραπευτικό ή ψυχιατρικό κέντρο. Αν ωστόσο ο κρατούμενος πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή αλλά δεν απαιτείται η μεταφορά του σε θεραπευτικό ή ψυχιατρικό κέντρο, τότε παραμένει στις Φυλακές αλλά τυγχάνει αυξημένης ιατρικής παρακολούθησης και φροντίδας σε κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο.

Σε ό,τι αφορά τους χρήστες και ουσιοεξαρτημένους κρατούμενους καθορίζεται πως αυτοί εντάσσονται εθελοντικά σε ειδικά ανοικτά προγράμματα εγκεκριμένα από την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου, που προσφέρονται είτε εντός είτε εκτός του χώρου κράτησης και στελεχώνονται από προσωπικό ειδικά εκπαιδευμένο στη μεταχείριση χρηστών ή ουσιοεξαρτημένων ανηλίκων.

Σωματικός έλεγχος
Στο πλαίσιο του Κανονισμού που θα διέπει τη λειτουργία του σωφρονιστικού ιδρύματος ανηλίκων, το Σχέδιο που έχει κατατεθεί από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, προβλέπει και τη διενέργεια σωματικού ελέγχου στον έγκλειστο πληθυσμό.

Συγκεκριμένα, κάθε κρατούμενος με την είσοδό του στον χώρο κράτησης, υποβάλλεται σε ατομική έρευνα και σε έρευνα των αποσκευών του, η οποία αποσκοπεί όπως σημειώνεται, στον εντοπισμό τυχόν αντικειμένων ή ουσιών, των οποίων η κατοχή απαγορεύεται.

Η έρευνα αυτή λαμβάνει χώρα σε ειδικό χώρο των Φυλακών από λειτουργό του ίδιου φύλου με τον κρατούμενο.

Κατά τη διεξαγωγή της δεν επιτρέπεται η απογύμνωση του κρατουμένου, παρά μόνον εάν δεν είναι εφικτός ο σωματικός έλεγχος με τεχνολογικά ή άλλα μέσα και με τη σύμφωνη γνώμη του Υπευθύνου Ασφαλείας. Ο Κανονισμός απαγορεύει την απογύμνωση κρατουμένου στην παρουσία άλλων κρατουμένων ή οποιουδήποτε προσώπου του αντίθετου φύλου, καθώς και για σκοπούς τυχαίου ελέγχου (random check).

Εξάλλου, σωματική έρευνα σε απόκρυφα σημεία απαγορεύεται εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις εάν υπάρχουν συγκεκριμένες εύλογες υποψίες για απόκρυψη απαγορευμένων αντικειμένων, με τη σύμφωνη γνώμη του Υπευθύνου Ασφαλείας και εφόσον δεν είναι εφικτός ο έλεγχος με τεχνολογικά ή άλλα λιγότερο επεμβατικά μέσα. Κατά τη διεξαγωγή της έρευνας απαγορεύεται η παρουσία άλλων κρατουμένων ή οποιουδήποτε προσώπου του αντίθετου φύλου. Επίσης τέτοια έρευνα διενεργείται από νοσηλευτή του ίδιου φύλου με επαγγελματισμό και με σεβασμό στην αξιοπρέπεια των κρατουμένων, ενώ ενημερώνεται σχετικά και ο Υπεύθυνος του Χώρου Κράτησης Παιδιών.

Σωφρονισμός
Στο εξαιρετικά σημαντικό κομμάτι του σωφρονισμού ο Κανονισμός λειτουργίας των Φυλακών Ανηλίκων προνοεί ότι ο Υπεύθυνος του Χώρου Κράτησης μεριμνά για τη συγκρότηση πολυθεματικής ομάδας από τους επαγγελματίες ειδικούς του χώρου κράτησης, υπό τον συντονισμό του, με τη συμμετοχή του ανηλίκου και αναλόγως των περιστάσεων, των γονιών του ή κηδεμόνων του ή άλλων προσώπων για την αξιολόγηση των κοινωνικών, ψυχολογικών, οικονομικών, οικογενειακών, προσωπικών αναγκών κάθε νεοεισερχόμενου κρατούμενου, της κατάστασης και των αναγκών υγείας, των λόγων που οδήγησαν στη διάπραξη του αδικήματος, με σκοπό να διαμορφωθεί και να εφαρμοστεί εξατομικευμένο πρόγραμμα φροντίδας, θεραπείας και επανένταξης του ανήλικου.

Μόρφωση εντός φυλακής
Εντός του χώρου της Φυλακής Ανηλίκων πέραν των διαφόρων προγραμμάτων εκπαίδευσης, επιμόρφωσης, εργοθεραπείας, θα λειτουργεί και σχολείο στα ίδια πρότυπα και με το ίδιο πρόγραμμα που ακολουθείται στα δημόσια σχολεία που λειτουργούν εκτός Φυλακής.

Στο Κέντρο θα υπάρχει επίσης ένα άτομο αναφοράς σε θέματα εκπαίδευσης (Ειδικός για θέματα Εκπαίδευσης), ο οποίος θα απστέλλει σε συνεργασία με τον Ψυχολόγο του χώρου μία έκθεση ή αξιολόγηση στο Υπουργείο Παιδείας με τις προτιμήσεις του παιδιού, με στόχο τον εμπλουτισμό του προγράμματος εκπαίδευσής του με άλλα μαθήματα, εκεί και όπου επιθυμεί.

Πειθαρχικά αδικήματα κρατουμένων
Τα πειθαρχικά αδικήματα των κρατούμενων ανηλίκων χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με τη σοβαρότητά τους: Πειθαρχικά αδικήματα, Σοβαρά Πειθαρχικά Αδικήματα και Πολύ Σοβαρά Πειθαρχικά Αδικήματα.

Σε αυτές τις τρεις κατηγορίες εμπίπτουν συγκεκριμένα:

Αναφορικά με το Σχέδιο των Κανονισμών λειτουργίας της Φυλακής Ανηλίκων, επικοινωνήσαμε με τον Εκπρόσωπο του Κλαδικού Συμβουλίου Δεσμοφυλάκων της Παγκύπριας Συντεχνίας ΙΣΟΤΗΤΑ, Γιώργο Μαλτέζο, ο οποίος και μας ανέφερε ότι θέση της Συντεχνίας είναι πως «η σωστή λειτουργία των φυλακών ανηλίκων είναι κρίσιμη για την αποκατάσταση και την κοινωνική επανένταξη των νέων που βρίσκονται σε αυτές».

Ωστόσο στο κομμάτι του Σχεδίου του Κανονισμού που αφορά τη σωματική έρευνα, ο κ. Μαλτέζος μάς είπε πως πρόκειται για ένα ευαίσθητο ζήτημα, ειδικά σε φυλακές ανηλίκων. Εάν είναι αδύνατο να χρησιμοποιηθούν τεχνολογικά μέσα, η διαδικασία, τόνισε, «θα πρέπει να πραγματοποιείται με τον μεγαλύτερο σεβασμό στην αξιοπρέπεια και την ψυχολογική κατάσταση των ανηλίκων». Θέση της ΙΣΟΤΗΤΑΣ είναι πως «θα πρέπει να υπάρχουν σαφή πρωτόκολλα και εκπαίδευση για το προσωπικό ώστε η διαδικασία να είναι όσο το δυνατόν πιο διακριτική και ασφαλής. Η ανάγκη για προστασία των ανηλίκων δεν πρέπει να παραβλέπεται, όπως επίσης και η χρήση εναλλακτικών μεθόδων».

Σχολιάζοντας τις πρόνοιες του Σχεδίου Κανονισμών για το κομμάτι της εκπαίδευσης του προσωπικού ο κ. Μαλτέζος είπε πως αυτή είναι καθοριστική για την ορθή λειτουργία των φυλακών, σημειώνοντας ωστόσο πως «οι 40 ώρες εκπαίδευσης φαίνονται πολύ περιορισμένες, δεδομένου ότι οι ανήλικοι συχνά αντιμετωπίζουν ειδικές προκλήσεις και ανάγκες».  Άλλωστε, όπως τόνισε, «μια καλά εκπαιδευμένη ομάδα προσωπικού μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην αποφυγή συγκρούσεων και στη δημιουργία ενός πιο υποστηρικτικού περιβάλλοντος» για τους ανήλικους