Οι πυρκαγιές που έκαψαν την Κύπρο

Στα όριά τους βρίσκονται οι δασοπυροσβέστες, καθώς και οι επικεφαλής του Τμήματος Δασών, οι οποίοι φέτος, μέχρι τις 31 Ιουλίου, ενεπλάκησαν στην κατάσβεση 43 πυρκαγιών, ενώ από εντός Αυγούστου αντιμετώπισαν τουλάχιστον άλλες τρεις σημαντικές πυρκαγιές και μάλιστα τουλάχιστον μία εξ αυτών (με πολλές εστίες) οφείλεται σε πράξη εμπρησμού.

Ο πόλεμος του Τμήματος Δασών με τις πυρκαγιές συνεχίζεται παρ’ ότι το προσωπικό είναι εξουθενωμένο από την υπερπροσπάθεια του τελευταίου διαστήματος να διασωθούν δασικές εκτάσεις αλλά και περιουσίες πολιτών (σπίτια, υποστατικά, γεωργοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις κ.λπ.).

Εμπόδιο στις προσπάθειες που καταβάλλονται αποτελεί και η νοοτροπία κάποιων από εμάς που επιμένουμε υποτιμώντας τον κίνδυνο να προκαλούμε πυρκαγιές από αμέλεια. Εξάλλου, για πολλά χρόνια, λόγω της απολυτοποίησης της ατομικής ιδιοκτησίας, το Τμήμα Δασών δεν μπορούσε να εισέλθει σε ιδιωτικές εκτάσεις γης ή και ιδιωτικά δάση προκειμένου να δημιουργήσει αντιπυρικές λωρίδες, οι οποίες είτε θα απέτρεπαν επέκταση πυρκαγιών που ξεσπούσαν είτε θα επιβράδυναν την πορεία τους μέχρι να παρέμβουν οι πυροσβεστικές δυνάμεις.

Αξίζει να σημειωθεί πως, σύμφωνα με στοιχεία του Τμήματος Δασών, την περίοδο 2000-2019 κάηκαν συνολικά 2.221 εκτάρια γης (μέσος όρος της περιόδου) και από αυτά δασικό δάσος αποτελούσαν τα 217 εκτάρια. Τα υπόλοιπα αφορούσαν καμένη γη σε ακτίνα δύο χιλιομέτρων από τα δάση (199 εκτάρια) και άλλα 1.805 δεκάρια πέραν της ζώνης των δύο χιλιομέτρων από τα κρατικά δάση.

Φέτος, μέχρι 31 Ιουλίου 2020 εκδηλώθηκαν συνολικά 43 πυρκαγιές εκ των οποίων οι έξι ξέσπασαν σε δασική γη, οι 22 σε ακτίνα δύο χιλιομέτρων από δάση και οι 15 πέραν της ζώνης των δύο χιλιομέτρων. Τους πρώτους επτά μήνες του 2020 συνεπεία των πιο πάνω πυρκαγιών κάηκαν 88 εκτάρια δασικής γης, 50 εκτάρια γης σε ακτίνα δύο χιλιομέτρων από τα δάση και 127 εκτάρια πέραν της ακτίνας των δύο χιλιομέτρων από τα δάση.

Στατιστικά 20 χρόνων (2000-2019) λένε την αλήθεια ως προς τις αιτίες πρόκλησης των πυρκαγιών και δυστυχώς ποσοστό 84% ή συνολικά 880 πυρκαγιές που ξέσπασαν οφείλονταν στον άνθρωπο. Από αυτές ποσοστό 31%, που αντιστοιχούν σε 272 πυρκαγιές, τέθηκαν εσκεμμένα, ενώ 69% οφείλονταν σε αμέλεια. Ποσοστό 16% των πυρκαγιών (δηλαδή 172 πυρκαγιές) προκλήθηκαν από φυσικές αιτίες και συγκεκριμένα από κεραυνούς.

Συνολικά 89% των πυρκαγιών (δηλαδή 1.052) προκλήθηκαν από γνωστές αιτίες, ενώ 11% των πυρκαγιών (συνολικά 131 πυρκαγιές) αποδόθηκαν σε άγνωστη αιτία πρόκλησης.

Όσον αφορά στη φετινή χρονιά (μέχρι 31 Ιουλίου), για συνολικά 71% των 88 δασικών πυρκαγιών που ξέσπασαν οι αιτίες ήταν γνωστές, ενώ για άλλες οκτώ πυρκαγιές ή ποσοστό 29% οι αιτίες ήταν άγνωστες.

Ποσοστό 95% των πυρκαγιών των οποίων οι αιτίες είναι γνωστές χαρακτηρίζονται ως ανθρωπογενείς, ενώ 5% του συνόλου οφειλόταν σε πτώση κεραυνού. Από τις ανθρωπογενείς αιτίες πυρκαγιών, ποσοστό 42% ήταν σκόπιμες ενώ 58% προκλήθηκαν από ανθρώπινη αμέλεια.

Η εισβολή κατέστρεψε 35% των δασών

Όσο και αν οι αριθμοί θεωρούνται «ψυχροί», φανερώνουν την καταστροφή στη φύση, αλλά η καταστροφή των τελευταίων ετών μοιάζει πολύ μικρή σε σύγκριση με την καταστροφή που υπέστησαν τα δάση και κατ’ επέκταση το περιβάλλον την περίοδο της τουρκικής εισβολής του 1974. Τότε προκλήθηκαν τεράστιες πυρκαγιές ως αποτέλεσμα των βομβαρδισμών και άλλων καταστάσεων που οδήγησαν στην καταστροφή του 35% των πλέον παραγωγικών δασών της Κύπρου στην Πάφο και στη βορειοδυτική πλευρά της οροσειράς του Τροόδους. Η συνολική έκταση που κάηκε εκείνη τη δύσκολη περίοδο ήταν περίπου 26.000 εκτάρια. Αξίζει να σημειωθεί πως ένα εκτάριο καλύπτει 10.000 τετραγωνικά μέτρα.

Άλλη μεγάλη πυρκαγιά προκλήθηκε το 2007 στον Σαϊτά και είχε ως αποτέλεσμα να καταστραφούν 11,8 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους.

Αξίζει να σημειωθεί πως από τα 11,8 χιλιόμετρα τα 5,6 ήταν κρατικό δάσος και τα υπόλοιπα 6,2 χαλίτικα και ιδιωτικά. Για να καταδειχθεί το μέγεθος της καταστροφής της συγκεκριμένης πυρκαγιάς, αξίζει να σημειωθεί πως εκτιμήθηκε ότι για να αναδασωθούν όλες οι εκτάσεις θα χρειάζονταν περίπου 480.000 δέντρα. Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως οι ιδιώτες των οποίων κάηκαν οι δασικές εκτάσεις δεν ήταν υποχρεωμένοι να τις αναδασώσουν, έστω και αν κηρύσσονταν αναδασωτέες.

Τα δάση της Κύπρου καλύπτουν 175.000 εκτάρια που αντιστοιχούν σε ποσοστό 18%-19% της γης. Από αυτά ποσοστό 3-5% είναι ιδιωτικά δάση, θάμνοι και φρύγανα και γενικά άγρια βλάστηση.

Στο έλεος του θεού οι δασικές εκτάσεις επί τουρκοκρατίας

Αν πάμε πίσω στον χρόνο και σύμφωνα με αναφορές του Τμήματος Δασών (το οποίο υφίσταται από το 1879) κατά τη διάρκεια της τούρκικης κατοχής της Κύπρου 1570-1878, ουδεμία οργανωμένη διαχείριση ή προστασία των δασών υπήρχε. Τα δάση ήταν σχεδόν καταστρεμμένα λόγω ανεξέλεγκτης υλοτομίας δέντρων και άλλης βλάστησης, ελεύθερης βόσκησης, εκτεταμένων εκχερσώσεων για γεωργική εκμετάλλευση και μεγάλων πυρκαγιών.

Η πρώτη προσπάθεια ελέγχου ήταν το 1839 με την απόφαση να επιβληθεί κάποιος φόρος πάνω στα δάση, όμως ουδέποτε υλοποιήθηκε. Το 1898 δημιουργήθηκε το πρώτο Σώμα δασοφυλάκων που βασικά είχε σκοπό την περιπολία των δασών για την προστασία και τον έλεγχό τους από τους πολλούς κινδύνους που τα απειλούσαν. Το 1913 θεσπίζεται ο Περί Δασών Νόμος του οποίου πρόνοιες τερματίζουν ουσιαστικά τη βόσκηση μέσα στα δάση και αλλού καθορίζεται ο ανώτατος αριθμός ζώων, κυρίως αιγών, που επιτρέπεται να εκτρέφονται σε κάθε περιοχή, με αντιπαροχή βέβαια κάποιων κοινωνικοοικονομικών μέτρων για να μην πληγούν οι βοσκοί.

Το 1940 γίνεται η πρώτη μαζική απογραφή και κήρυξη πολλών δασοκαλυμμένων εκτάσεων σε κρατικά δάση που ενσωματώνονται στα υφιστάμενα κρατικά και τυγχάνουν και αυτά προστασίας και διαχείρισης. Στο σχετικό διάταγμα δημοσιεύονται τόσο η έκταση κάθε δάσους όσο και τα χωρομετρικά σχέδια πάνω στα οποία φαίνεται η οριοθέτησή του.

Το 1967 μπαίνει σε εφαρμογή η νέα Δασική Νομοθεσία της οποίας οι πρόνοιες ρυθμίζουν τα πάντα που έχουν σχέση με τα δάση και τον άνθρωπο που βρίσκεται ή έρχεται σε επαφή με αυτά. Ακόμη θέτουν τις βάσεις για αντιμετώπιση θεμάτων με σύγχρονη αντίληψη και με περιβαλλοντική προσέγγιση και ρυθμίζονται οι κατηγορίες των δασών σε Μόνιμες Δασικές Περιοχές, Εθνικά Δασικά Πάρκα και Περιοχές Προστασίας της Χλωρίδας και Πανίδας. Τα δάση πέραν της παραγωγής ξυλείας παρέχουν και αναψυχή, γι’ αυτό κατασκευάζονται εκδρομικοί και κατασκηνωτικοί χώροι και πολλές άλλες υποδομές που σκοπό έχουν την αναψυχική διέξοδο των επισκεπτών των δασών.