«Ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής» -Από τον Ηρόδοτο στον Κυριάκο Μάτση, η διαχρονία του ελληνικού ήθους

Στην εποχή μας, όπου οι αξίες συχνά μετρούνται με αριθμούς και επιτυχία σημαίνει κέρδος, η ιστορία έχει πάντα έναν τρόπο να μας θυμίζει πως υπήρξαν άνθρωποι και λαοί που έθεσαν άλλα μέτρα για τη ζωή. Μια φράση, ειπωμένη πρώτη φορά πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, κι έπειτα επαναλαμβανόμενη από τα χείλη του αγωνιστή της ΕΟΚΑ Κυριάκου Μάτση, αποτυπώνει ίσως καλύτερα από κάθε άλλη το νόημα αυτού του ήθους: «Ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής».

Από τον Ηρόδοτο στον θαυμασμό των Περσών

Στις Ιστορίες του Ηροδότου (8.26), όταν οι Πέρσες ρώτησαν να μάθουν τι έπαθλο παίρνουν οι Έλληνες νικητές στους Ολυμπιακούς Αγώνες, πληροφορήθηκαν πως δεν λαμβάνουν χρήματα, αλλά ένα στεφάνι ελιάς. Ένα στεφάνι που συμβόλιζε την αγνότητα και ανιδιοτέλεια του ελληνικού ιδεώδους. Ένας από αυτούς, ο Τριτανταίχμης, δεν μπόρεσε να κρύψει την έκπληξή του και αναφώνησε: «Παπαί, Μαρδόνιε, κοίους επ’ άνδρας ήγαγες μαχησομένουςημέας, οι ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούνται, αλλά περί αρετής».Εκπλήσσεται ειλικρινά καθώς στον περσικό κόσμο η ανδρεία και η επιτυχία ανταμείβονταν με χρυσάφι, τίτλους και εξουσία. Η ιδέα πως οι Έλληνες συναγωνίζονται μόνο για τιμή και δόξα, και μάλιστα με έπαθλο ένα απλό στεφάνι ελιάς, είναι γι’ αυτόν ακατανόητη αλλά αξιοθαύμαστη.

Στα λόγια του Τριτανταίχμηαποτυπώνεται η βαθιά απορία και ο θαυμασμός ενός λαού που βασίζει την ισχύ του στον πλούτο, απέναντι σε έναν άλλο που μάχεται για αξίες.  Για τον Ηρόδοτο, η φράση αυτή είναι το απόσταγμα ενός ολόκληρου πολιτισμού. Οι Έλληνες της εποχής εκείνης δεν καθοδηγούνται από το συμφέρον, αλλά από την πίστη στην αρετή, στην τιμή, στην ελευθερία.Δεν ήταν το έπαθλο που είχε αξία, αλλά το ίδιο το κατόρθωμα.

Η απάντηση του Κυριάκου Μάτση

Περίπου 2.500 χρόνια αργότερα, στην Κύπρο του 1958, ο Κυριάκος Μάτσης, ο «Μιλτιάδης» της ΕΟΚΑ, βρίσκεται στα χέρια των Άγγλων αποικιοκρατών. Ο στρατηγός Τζον Χάρτινγκ τού προσφέρει ελευθερία και ένα τεράστιο χρηματικό ποσό, αν προδώσει τους συντρόφους του. Η απάντησή του, λιτή και αποφασιστική, ανασύρει από τα βάθη της ιστορίας τα ίδια λόγια: «Ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής».

Ο Μάτσης ενσαρκώνει την αρχαία ρήση με στάση βιωματική. Όπως οι πρόγονοί του αγωνίζονταν για ένα στεφάνι ελιάς, έτσι κι εκείνος υπερασπίζεται την ελευθερία και την αξιοπρέπεια του λαού του, θέτοντας την αρετή πάνω από το πρόσκαιρο όφελος.

Η συνέχεια ενός ήθους

Από τον Ηρόδοτο έως τον Μάτση, η φράση «ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής» λειτουργεί ως γέφυρα που ενώνει εποχές και ανθρώπους. Εκφράζει έναν σταθερό άξονα του ελληνικού τρόπου σκέψης: πως η αξία του ανθρώπου μετριέται από τα ιδανικά του και όχι από τα υλικά του αποκτήματα.

Μέσα σε έναν κόσμο που συχνά παρασύρεται από το πρόσκαιρο, που μεθά από ταχύτητα και εντυπώσεις,η υπενθύμιση αυτή γίνεται επίκαιρη όσο ποτέ. Γιατί η αρετή δεν είναι λέξη παλαιά ή ποιητική, είναι η πυξίδα που κρατά τον άνθρωπο όρθιο, ακόμα κι όταν όλα γύρω του δοκιμάζονται. Είναι η εσωτερική δύναμη που τον βοηθά να αντιστέκεται στις εύκολες λύσεις, να επιλέγει το σωστό αντί για το βολικό, να στέκεται με συνέπεια απέναντι στις αξίες του.

Σε μια εποχή, λοιπόν, όπου η επιφάνεια συχνά υπερκαλύπτει το βάθος, η αρετή μάς καλεί να θυμηθούμε ποιοι είμαστε και ποιοι θέλουμε να γίνουμε.Και όσο υπάρχουν εκείνοι που θυμούνται και πράττουν σύμφωνα με το πνεύμα αυτής της φράσης, ο αγώνας για την αρετή δεν θα πάψει ποτέ να είναι ο πιο αληθινός αγώνας του ανθρώπου.

Οι δύο πιο πάνω περιπτώσεις, η αρχαία (Ηρόδοτος, Ιστορίαι 8.26) και η νεότερη (Κυριάκος Μάτσης, 1958), συνδέονται με τρόπο συγκλονιστικό, παρά την απόσταση αιώνων ανάμεσά τους.

Δόξα Κωμοδρόμου

Δρ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας

Πανεπιστήμιο Κύπρου