Η Ραδιοφωνία ως αποικιακό όπλο- Η περίπτωση της Ραδιοφωνικής Υπηρεσίας στην Κύπρο μεταξύ 1930 και 1960

Η Δόξα Κωμοδρόμου αναδεικνύει τη λειτουργία και το ρόλο της ΚΡΥ εν καιρώ κρίσεων – Ντοκουμέντα που πρώτη φορά βλέπουν το φως της δημοσιότητας

Η τελευταία διάλεξη του φετινού κύκλου του Ζηνώνειου Ελεύθερου Πανεπιστημίου ολοκληρώθηκε στις 27 Μαΐου 2025 με μια παρουσίαση που άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα. Η εισηγήτρια, κα Δόξα Κωμοδρόμου, παρουσίασε μια σπάνια και εις βάθος μελέτη για μια ιστορική περίοδο της Κύπρου που παραμένει ελλιπώς τεκμηριωμένη και σπάνια συζητείται δημόσια: την εποχή από την Παλμεροκρατία έως την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας, με επίκεντρο την Κυπριακή Ραδιοφωνική Υπηρεσία (ΚΡΥ).

Η παρούσα μελέτη αναδεικνύει τον ρόλο της Κυπριακής Ραδιοφωνικής Υπηρεσίας (ΚΡΥ) ως μηχανισμού αποικιακής προπαγάνδας κατά την περίοδο 1930–1960, εστιάζοντας στη δημιουργία και λειτουργία της υπό τις βρετανικές αρχές. Η Δόξα Κωμοδρόμου, μέσα από την ανάλυση πρωτογενούς αρχειακού υλικού από Βρετανικά και Ελληνικά Κρατικά Αρχεία, τεκμηριώνει πως η ΚΡΥ ιδρύθηκε στο πλαίσιο μιας στρατηγικής λογοκρισίας και ελέγχου της κοινής γνώμης εν μέσω επαναστατικής έξαρσης και διεκδικήσεων για Ένωση με την Ελλάδα. Το υλικό περιλαμβάνει διαγγέλματα, επιστολές, καθώς και μυστική αλληλογραφία που αποκαλύπτει τη χρησιμοποίηση της ραδιοφωνίας για αποικιοκρατικούς σκοπούς.

Η έρευνα φωτίζει επίσης την αντίδραση του κυπριακού πληθυσμού, την παράλληλη συμβολή του ΕΙΡ στην ενίσχυση του εθνικού φρονήματος και τις απόπειρες δολιοφθοράς της ΚΡΥ από μέλη της ΕΟΚΑ. Η ΚΡΥ, παρά τη διττή φυσιογνωμία της ως μέσο ελέγχου και πολιτιστικής παρέμβασης, εξελίχθηκε μεταποικιακά σε εθνικό ραδιοτηλεοπτικό οργανισμό (ΡΙΚ), συμβάλλοντας στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Η εργασία καλύπτει ένα σοβαρό κενό στη βιβλιογραφία, προσφέροντας νέα δεδομένα για τη μελέτη των μέσων μαζικής επικοινωνίας σε αποικιοκρατικά συμφραζόμενα.

Αφετηρία της έρευνάς της αποτέλεσε επιστολή του ήρωα της ΕΟΚΑ, Κυριάκου Μάτση, από τα κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς το 1956, στην οποία αναφερόταν ρητά στην ΚΡΥ. Το γεγονός αυτό την οδήγησε στη διερεύνηση της Υπηρεσίας, η οποία δεν λειτούργησε ως ουδέτερος φορέας πληροφόρησης, αλλά ως μέσο αποικιακής προπαγάνδας, με σκοπό την καταστολή του ενωτικού κινήματος και τη διατήρηση της βρετανικής κυριαρχίας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε η ανάλυση της ίδρυσης των εγκαταστάσεων της ΚΡΥ στην Αγλαντζιά, με κατασκευαστικό κόστος 147.000 λιρών, το δεύτερο υψηλότερο ανάμεσα στις βρετανικές αποικίες. Τονίστηκε η διττή σύνθεση του προσωπικού της ΚΡΥ: αφενός πνευματικοί άνθρωποι με εθνική συνείδηση, αφετέρου συνεργαζόμενοι με τις αποικιακές αρχές. Παρουσιάστηκαν επίσης τεκμήρια για τη χρήση συνθηματικών ραδιοφωνικών εκπομπών με στρατιωτική σημασία.

Η αντίδραση της κυπριακής κοινωνίας ήταν ανάμεικτη, με καταγεγραμμένες απόπειρες σαμποτάζ των εγκαταστάσεων της ΚΡΥ μεταξύ 1955 και 1957. Αναφέρθηκαν ενδεικτικά οι υποθέσεις των Ανδρέα Μπαρμπούνα και Γιαννάκη Μάτση, οι οποίοι φέρεται να συμμετείχαν σε δολιοφθορές κατά της Υπηρεσίας. Αξιοσημείωτη ήταν και η αντιπαραβολή με την Ελλάδα, η οποία μέσω του ΕΙΡ και της εκπομπής «Φωνή της Πατρίδος», επιδίωκε να ενισχύσει το ηθικό των Κυπρίων και να αντισταθμίσει την αποικιακή ρητορική της ΚΡΥ. Η διάλεξη ολοκληρώθηκε με την επισήμανση της ιστορικής συνέχειας του ΡΙΚ, που αν και ιδρύθηκε μέσα σε αποικιακό πλαίσιο, μετεξελίχθηκε σε θεσμό εθνικής πολιτιστικής και ιστορικής μνήμης.

Παρουσίες και Χαιρετισμοί

Στην τελετή λήξης παρέστησαν, μεταξύ άλλων, ο Δήμαρχος Λάρνακας κ. Ανδρέας Βύρας, ο Βουλευτής κ. Πρόδρομος Αλαμπρίτης, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, Καθηγητής Τάσος Χριστοφίδης και ο Γενικός Διευθυντής του ΡΙΚ κ. Θανάσης Τσώκος, ο οποίος συντόνισε την εκδήλωση, αναφέροντας παράλληλα ότι η διδακτορική εργασία της Δόξας Κωμοδρόμου είναι πολύ σημαντική, γιατί ουσιαστικά μάς οδηγεί στα πρώτα βήματα της ΚΡΥ, γεγονός που δεν έχει γίνει ξανά μέχρι σήμερα και πρέπει να αξιοποιηθεί με κάθε τρόπο. Παρέστησαν επίσης ο τέως Ευρωβουλευτής Γιαννάκης Μάτσης, Δημοτικοί Σύμβουλοι, στελέχη των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Δήμου Λάρνακας και πλήθος κοινού. Την ανανέωση του θεσμού για το ακαδημαϊκό έτος 2025–2026 χαιρέτισαν, εκτός από τον Δήμαρχο και τον Πρύτανη, ο κ. Χρυσόστομος Παπαϊωάννου και η κα Αγγέλα Καϊμακλιώτη, Πρόεδροι της Προοδευτικής Κίνησης Λάρνακας και της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, αντίστοιχα.

Για να ακούσετε την αποκαλυπτική αυτή διάλεξη, πατήστε τον σύνδεσμο: https://bit.ly/3Hjv10c