Ο λόγος πλέον ανήκει στους πολίτες – Στη Βουλή το επικαιροποιημένο νομ/διο για την πρωτοβουλία πολιτών

Μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε από το 2016, ώστε οι πολίτες να αποκτήσουν ισχυρό λόγο, τίθεται ενώπιον της Βουλής για ψήφιση. Ο λόγος για την πρωτοβουλία πολιτών. Το σχετικό νομοσχέδιο εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο και την περασμένη Πέμπτη κατατέθηκε στη Βουλή για συζήτηση στην αρμόδια κοινοβουλευτική Επιτροπή.

Σκοπός του προτεινόμενου νομοσχεδίου είναι η ρύθμιση της διαδικασίας της πρωτοβουλίας πολιτών στη Δημοκρατία, η οποία, εφόσον εγκριθεί από την αρμόδια Αρχή και εφόσον συγκεντρώσει τον απαιτούμενο αριθμό υπογραφόντων, καλεί την κυβέρνηση να αναλάβει δράση για συγκεκριμένα θέματα.

Ειδικότερα, το νομοσχέδιο δίνει τη δυνατότητα σε πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας που είναι εγγεγραμμένοι στον εκλογικό κατάλογο, ή πολίτες κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είναι εγγεγραμμένοι στον ειδικό εκλογικό κατάλογο, να υποβάλουν πρωτοβουλία πολιτών, η οποία, εφόσον εγκριθεί από την αρμόδια Αρχή και συγκεντρώσει των απαιτούμενο αριθμό δηλώσεων υποστήριξης, καλεί την κυβέρνηση να:

(α) υποβάλει εμπεριστατωμένη και δεόντως αιτιολογημένη απάντηση, αναφορικά με τις ενέργειες στις οποίες η κυβέρνηση προέβη και/ή προβαίνει και/ή θα προβεί ή ότι δεν θα προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια, αναφορικά με την πρωτοβουλία πολιτών [στους πεντακόσιους (500) υπογράφοντες] και

(β) διεξαγάγει διευρυμένη δημόσια συζήτηση, παρουσία των διοργανωτών, άλλων ανεξάρτητων αξιωματούχων, εκπροσώπων οργανωμένων συνόλων και οποιωνδήποτε άλλων φυσικών και/ή νομικών προσώπων, με σκοπό την εξέταση της πρωτοβουλίας πολιτών και την υποβολή εμπεριστατωμένου και δεόντως αιτιολογημένου σχεδίου δράσης, αναφορικά με τις ενέργειες στις οποίες η κυβέρνηση θα προβεί, αναφορικά με την πρωτοβουλία πολιτών [στους πέντε χιλιάδες (5.000) υπογράφοντες].

Πρόνοιες και διαδικασία

Οι πολίτες μέσω θεσμοθετημένης διαδικασίας θα μπορούν να υποβάλουν προτάσεις προς την κυβέρνηση μέσω ενός επίσημου διαδικτυακού τόπου. Οι προτάσεις αυτές θα συνοδεύονται από τίτλο και περιγραφή του σκοπού. Ακολούθως, ειδική επιτροπή θα εξετάζει τις προτάσεις για να διαπιστώσει αν πληρούν τα προδιαγεγραμμένα κριτήρια. Η επιτροπή αποφασίζει για τη δημοσίευση της πρωτοβουλίας στον επίσημο διαδικτυακό τόπο. Αφού δημοσιευθεί η πρωτοβουλία, οι πολίτες μπορούν να δηλώνουν την υποστήριξή τους. Ο νόμος ορίζει ελάχιστους αριθμούς υπογραφών (500 για την επίσημη απάντηση και 5.000 για τη διεξαγωγή διευρυμένης δημόσιας συζήτησης και κατάθεσης σχεδίου δράσης).

Το Γραφείο του Επιτρόπου του Πολίτη ορίζεται ως η αρμόδια κρατική Αρχή που διαχειρίζεται τον επίσημο διαδικτυακό τόπο, επαληθεύει τις δηλώσεις υποστήριξης και διασφαλίζει ότι κάθε βήμα της διαδικασίας τηρείται σύμφωνα με τις προβλεπόμενες διαδικασίες. Επίσης, είναι υπεύθυνο για τη μεταφορά των αποτελεσμάτων προς τους αρμόδιους υπουργούς/υφυπουργούς για την απάντηση ή εξέταση της πρωτοβουλίας.

Στη διαδικασία που θα εφαρμόζεται, διασφαλίζεται η προστασία των προσωπικών δεδομένων των υπογραφόντων, ενώ προβλέπονται διοικητικά πρόστιμα για περιπτώσεις καταχρήσεων, όπως η χρήση ψευδών στοιχείων ή η καταναγκαστική συμπλήρωση δήλωσης υποστήριξης.

Από το 2016

Δεν πρόκειται επί της ουσίας για καινούργια ιδέα, αλλά για επικαιροποιημένη προσπάθεια που είχε ξεκινήσει από το 2016. Πιο συγκεκριμένα, το 2016, η βουλεύτρια του ΔΗΚΟ Χριστιάνα Ερωτοκρίτου κατέθεσε πρόταση νόμου σχετικά με τη ρύθμιση της πρωτοβουλίας των πολιτών. Έναν χρόνο αργότερα, κατατέθηκε κυβερνητικό νομοσχέδιο που ρύθμιζε την πρωτοβουλία πολιτών. Το θέμα συζητήθηκε κάποιες φορές στην αρμόδια κοινοβουλευτική Επιτροπή, χωρίς ωστόσο να υπάρξει κατάληξη και ψήφιση. Τελικά το νομοσχέδιο αποσύρθηκε το 2023. Το 2024, με την ανάληψη των καθηκόντων από τον νέο επίτροπο του Πολίτη, Παναγιώτη Παλατέ, το νομοσχέδιο αναθεωρήθηκε και επανακατατέθηκε. Η νέα εκδοχή θεωρείται πιο διευρυμένη και ευθυγραμμίζεται με τα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών και των αντίστοιχων μηχανισμών στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Σε άλλες χώρες

Ο θεσμός της πρωτοβουλίας πολιτών αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης τάσης για πιο άμεση και συμμετοχική δημοκρατία. Σε διάφορες χώρες ισχύουν ανάλογοι μηχανισμοί.

Τα παραδείγματα άλλων χωρών λήφθηκαν υπόψη στη διαμόρφωση του νομοσχεδίου για την πρωτοβουλία των πολιτών. Επιβεβαιώνουν, παράλληλα, ότι ο θεσμός της πρωτοβουλίας πολιτών αποτελεί μέρος μιας παγκόσμιας τάσης για ενδυνάμωση της άμεσης συμμετοχής του λαού στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

• Ηνωμένο Βασίλειο: Ο μηχανισμός των «citizens’ petitions» επιτρέπει στους πολίτες να υποβάλλουν αιτήματα στο Κοινοβούλιο. Εάν συγκεντρωθεί ένας συγκεκριμένος αριθμός υπογραφών, το αίτημα οδηγεί σε δημόσιο διάλογο και, ενδεχομένως, σε περαιτέρω δράση από τους νομοθέτες.

• Ευρωπαϊκή Ένωση: Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες της ΕΕ να προτείνουν νομοθετικές πρωτοβουλίες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εφόσον συγκεντρωθούν τουλάχιστον ένα εκατομμύριο υπογραφές από τουλάχιστον επτά κράτη-μέλη.

• Ελβετία: Οι πολίτες μπορούν να προτείνουν τροποποιήσεις του Συντάγματος μέσω δημοψηφισμάτων και «popular initiatives», με την υπογραφή ενός προκαθορισμένου ποσοστού του εκλογικού Σώματος.

• Γερμανία: Σε ορισμένες πόλεις και περιφέρειες εφαρμόζονται τοπικές πρωτοβουλίες και δημοψηφίσματα που ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις.

• Καναδάς: Ορισμένες επαρχίες έχουν εισαγάγει μηχανισμούς άμεσης δημοκρατίας που επιτρέπουν στους πολίτες να προτείνουν αλλαγές για σημαντικές πολιτικές αποφάσεις.

«Χωρίς μεσάζοντες»

Ο επίτροπος του Πολίτη, Παναγιώτης Παλατές, μιλώντας στον «Π», ανέφερε ότι «τέτοιες πρωτοβουλίες δίνουν στον πολίτη την ευκαιρία να συμμετέχει στις διαδικασίες παραγωγής πολιτικής χωρίς μεσάζοντες. Όπως εξήγησε, οι πολίτες θα έχουν πλέον το θεσμικό εργαλείο να αποταθούν προς τα κέντρα λήψης αποφάσεων και να διεκδικήσουν αξιοκρατικά τα αιτήματά τους. Τόνισε επίσης ότι με αυτόν τον τρόπο λειτουργούν τα κράτη δικαίου και ότι τέτοια εργαλεία προσφέρουν οι ευνομούμενες Πολιτείες στους πολίτες τους, στην εποχή της συμμετοχικότητας στην οποία και ζούμε». Επεσήμανε ακόμα ότι το νομοσχέδιο για την πρωτοβουλία πολιτών καθιερώνει έναν απλό και διαφανή μηχανισμό που επιτρέπει στους πολίτες να επεμβαίνουν άμεσα στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.