Το 2022, σε ό,τι αφορά τις πυρκαγιές που εκδηλώθηκαν εντός της ζώνης ευθύνης του Τμήματος Δασών, ήταν ιστορικά η καλύτερη χρονιά, σύμφωνα με στοιχεία του Τμήματος που εξασφάλισε το Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων.
Η καμένη έκταση κρατικού δάσους ήταν η μικρότερη από το 1960, μόλις 0,4 εκτάρια και η δασική έκταση που κάηκε ήταν η μικρότερη της εικοσαετίας, μόλις 30 εκτάρια. Το ποσοστό των δασικών πυρκαγιών επί του συνόλου των πυρκαγιών ήταν το μικρότερο της δεκαετίας, 30%, και η έκταση της μεγαλύτερης πυρκαγιάς του 2022 ήταν μόλις 3,6 εκτάρια, η μικρότερη της εικοσαετίας.
Σε ό,τι αφορά τα αίτια πρόκλησης των δασικών πυρκαγιών, το ποσοστό των εκ προθέσεως πυρκαγιών κατά το 2022 ανήλθε στο 54%, επί του συνόλου των ανθρωπογενών αιτιών πρόκλησης δασικών πυρκαγιών.
Από την αρχή του έτους μέχρι τον Ιούνιο, εκδηλώθηκαν 62 πυρκαγιές στη ζώνη ευθύνης του Τμήματος Δασών, με συνολική καμένη έκταση 65 εκτάρια. Από τις 62 πυρκαγιές, οι 27 αφορούν δασικές πυρκαγιές που κατέκαψαν 59 εκτάρια.
Συγκρίνοντας τα στοιχεία με τα αντίστοιχα της δεκαετίας 2013-2022, ο αριθμός των πυρκαγιών στη ζώνη ευθύνης του Τμήματος Δασών, είναι μικρότερος από τον μέσο όρο (70 πυρκαγιές), ενώ η καμένη έκταση, είναι πολύ μικρότερη από τον μέσο όρο (394 εκτάρια). Η ίδια εικόνα παρουσιάζεται, τόσο για τις δασικές πυρκαγιές στη ζώνη ευθύνης του Τμήματος Δασών, όσο και επί του συνόλου των πυρκαγιών παγκύπρια.
Ο Διευθυντής του Τμήματος Δασών Χαράλαμπος Αλεξάνδρου δήλωσε χαρακτηριστικά στο ΚΥΠΕ ότι η μάχη φέτος φαίνεται να είναι δυσκολότερη από πέρσι, λόγω του ότι ο χειμώνας φέτος δεν ήταν τόσο καλός όσο ο περσινός.
Το Τμήμα Δασών στην «περίοδο υψηλού κινδύνου» η οποία ξεκινά την 1η Μαΐου και τελειώνει τέλος Οκτωβρίου (εξαρτάται από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες) βρίσκεται σε πλήρη εγρήγορση και αυξημένη ετοιμότητα για αποτροπή, αλλά και για να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε περιστατικό δασικής πυρκαγιάς.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, τα κυπριακά δάση φιλοξενούν και προστατεύουν αποτελεσματικά το 80% της κυπριακής βιοποικιλότητας. Φιλοξενούν τα 1,400 από τα 1,649 ιθαγενή είδη και υποείδη χλωρίδας και περίπου τα 110 από τα 141 ενδημικά είδη και υποείδη. Ποσοστό μεγαλύτερο του 80% του ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000 στην Κύπρο, καλύπτεται από δασικές περιοχές και το 58% του δικτύου είναι κρατικά δάση. Η σημασία των κυπριακών δασών δεν περιορίζεται στο τοπικό αλλά επεκτείνεται και στο διεθνές επίπεδο.
Η «Εθνική Αξιολόγηση Κινδύνων της Κυπριακής Δημοκρατίας για το 2018» αναφέρει πως οι δασικές πυρκαγιές παρουσιάζουν το υψηλότερο επίπεδο κινδύνου, σε σύγκριση με άλλους κινδύνους, όπως οι σεισμοί, η διάβρωση των ακτών, οι πλημμύρες κ.τ.λ. Το πρόβλημα των πυρκαγιών αναμένεται ότι θα χειροτερεύει συνεχώς, εξαιτίας της εγκατάλειψης της υπαίθρου και της κλιματικής αλλαγής.
Το Τμήμα Δασών είναι αρμόδιο για την πυροπροστασία (πρόληψη και κατάσβεση) στα κρατικά δάση και στη ζώνη των 2km από την οροθετική γραμμή των κρατικών δασών, που αποτελεί περίπου το 57% της περιοχής στην οποία εκρήγνυνται δασικές πυρκαγιές και πυρκαγιές υπαίθρου. Η Πυροσβεστική Υπηρεσία είναι αρμόδια για την υπόλοιπη έκταση και τις οικιστικές περιοχές. Οι δύο Υπηρεσίες συνεργάζονται στενά και βοηθούν η μια την άλλη. Το Τμήμα Δασών, διαθέτει περισσότερο του 30% των ετήσιων πόρων του στην πυροπροστασία.
Στατιστικά στοιχεία για το 2022
Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που εξασφάλισε το ΚΥΠΕ, κατά το 2022, στη ζώνη ευθύνης του Τμήματος Δασών, εκδηλώθηκαν 192 πυρκαγιές, με συνολική καμένη έκταση 146 εκτάρια.
Παρόλο που ο αριθμός των πυρκαγιών ήταν μεγαλύτερος κατά 26% από τον μέσο όρο της δεκαετίας 2012-2021 (152 πυρκαγιές), η καμένη έκταση ήταν μικρότερη κατά 75% από τον μέσο όρο (611 εκτάρια).
Όπως δήλωσε στο ΚΥΠΕ ο Διευθυντής του Τμήματος Δασών, η συνεργασία με την Πυροσβεστική Υπηρεσία βρίσκεται σε άριστα επίπεδα. Ενδεικτικά ανέφερε ότι κατά το 2022, το Τμήμα Δασών συνέδραμε την Πυροσβεστική Υπηρεσία στην κατάσβεση 32 πυρκαγιών υπαίθρου, καθώς και 35 πυρκαγιών σε γεωργικές εκτάσεις.
Παρά τα εξαιρετικά αποτελέσματα που επιτευχθήκαν την περσινή χρονιά, τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν την τελευταία δεκαετία επιβεβαιώνουν ότι οι πυρκαγιές αποτελούν τη χειρότερη απειλή για τα κυπριακά δάση.
Ο κ. Αλεξάνδρου ανέφερε ότι την τελευταία 10ετία είχαμε κατά μέσο όρο 247 πυρκαγιές τον χρόνο, οι οποίες έκαναν στάχτη 2,108 εκτάρια δασικών και γεωργικών εκτάσεων τον χρόνο. Από αυτές, οι 104, ήταν δασικές πυρκαγιές οι οποίες έκαιγαν 1,826 εκτάρια δασικών εκτάσεων τον χρόνο.
«Αυτό σημαίνει ότι, έχουμε απώλεια του 0,5% των δασικών εκτάσεων κάθε χρόνο. Η οικονομική ζημιά προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη αίσθηση, αφού μόνο η απώλεια των δασικών εκτάσεων εκτιμάται ότι υπερβαίνει τα €50.000.000 τον χρόνο», είπε ο κ. Αλεξάνδρου.
Σημείωσε ότι η συνολική η ζημιά είναι πολύ μεγαλύτερη και ότι αιτία αυτών των πυρκαγιών είναι ο άνθρωπος.
«Τονίζεται, ότι, το 48%, με άλλα λόγια μία στις δύο, ποσοστό ασύλληπτο, είναι πυρκαγιές εκ προθέσεως, δηλαδή πυρκαγιές που τίθενται επί σκοπού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι κακόβουλες», ανέφερε.
Ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης δασικών πυρκαγιών
Ο κ. Αλεξάνδρου εξήγησε ότι το Τμήμα Δασών, ως υπεύθυνος φορέας για την πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών, εφαρμόζει ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης, το οποίο περιλαμβάνει την πρόληψη, την ανίχνευση και αναγγελία των δασικών πυρκαγιών, την προκαταστολή και την καταστολή των δασικών πυρκαγιών.
Όπως δήλωσε ο Διευθυντής του, το Τμήμα Δασών εφαρμόζει για χρόνια ένα αξιόπιστο μηχανισμό πρόληψης των δασικών πυρκαγιών και προβαίνει κάθε χρόνο σε μια οργανωμένη προσπάθεια με σκοπό την αποτροπή της έναρξης πυρκαγιών, η οποία περιλαμβάνει διάφορα μέτρα και ενέργειες που αφορούν εφαρμογή των διατάξεων της Δασικής Νομοθεσίας, διαφώτιση και δραστηριότητες σε εκδρομικούς και κατασκηνωτικούς χώρους.
«Είναι αποδεδειγμένο και γενικά παραδεκτό ότι, όταν μια δασική πυρκαγιά εξαπλωθεί είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Αντίθετα, στα αρχικά στάδια είναι εύκολη η κατάσβεση κάθε πυρκαγιάς, ακόμα και με τον ελάχιστο εξοπλισμό», ανέφερε.
Ο κ. Αλεξάνδρου εξήγησε ότι τα τελευταία χρόνια, σε αρκετές πυρόπληκτες χώρες, έχει εδραιωθεί μια νέα αντίληψη και ότι το ζητούμενο πλέον είναι η έγκαιρη ανίχνευση των πρώτων εστιών πυρκαγιάς, η άμεση αναφορά της ύπαρξής τους και η γρήγορη επέμβαση και κατάσβεσή τους, πριν την περαιτέρω εξάπλωσή τους.
«Το Τμήμα Δασών λειτουργεί ένα αποτελεσματικό σύστημα ανίχνευσης δασικών πυρκαγιών, ικανό να εντοπίσει και να αναφέρει σε σύντομο χρονικό διάστημα κάθε εστία πυρκαγιάς, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα για ταχεία επέμβαση και έγκαιρη προσβολή και κατάσβεσή της στα αρχικά της στάδια, προτού εξαπλωθεί», ανέφερε.
Τα κυριότερα μέσα ανίχνευσης και αναγγελίας δασικών πυρκαγιών που διαθέτει το Τμήμα Δασών είναι τα παρατηρητήρια δασικών πυρκαγιών (Πυροφυλάκια, Θέσεις Παρατήρησης), οι περιπολίες, η χρήση τεχνολογίας για εποπτεία δασικών περιοχών και η τηλεφωνική γραμμή αναφοράς δασικών πυρκαγιών, το γνωστό 1407.
Τα προκατασταλτικά μέτρα συμπεριλαμβάνουν κυρίως υποδομές, οι οποίες έχουν ως σκοπό τη μείωση της πιθανότητας εξάπλωσης κάθε πυρκαγιάς και τη διευκόλυνση των δυνάμεων πυρόσβεσης στις επιχειρήσεις κατάσβεσης. Τα κυριότερα προκατασταλτικά μέτρα που εφαρμόζει το Τμήμα Δασών είναι οι αντιπυρικές λωρίδες, οι δασικοί δρόμοι, οι δασικές τηλεπικοινωνίες, οι δασοκομικοί χειρισμοί, οι παροχές νερού και τα ελικοδρόμια.
Ο κ. Αλεξάνδρου μας εξήγησε ότι η καταστολή των δασικών πυρκαγιών είναι δύσκολη και επικίνδυνη εργασία που απαιτεί ένα άρτια οργανωμένο σύστημα, με επαρκή μέσα και προσωπικό και ότι στόχος των κατασταλτικών μέτρων είναι η όσο το δυνατό ταχύτερη επέμβαση και καταστολή κάθε πυρκαγιάς στα αρχικά της στάδια και ο περιορισμός των καταστροφών που προκαλούνται.
«Αυτό επιτυγχάνεται με την καθολική εφαρμογή του Σχεδίου ‘Αστραπή’, που προνοεί και διασφαλίζει τη συγκέντρωση και εμπλοκή του μεγαλύτερου δυνατού όγκου και αριθμού δυνάμεων στο μικρότερο δυνατό χρόνο στο επεισόδιο, ώστε κατά το δυνατόν οι δασικές πυρκαγιές να καταστέλλονται εν τη γενέσει τους», ανέφερε.
Κατά την περίοδο υψηλού κινδύνου από την 1η Μαΐου μέχρι την 31η Οκτωβρίου, το Τμήμα Δασών λειτουργεί ως Δασοπυροσβεστικό Σώμα. Η καταστολή των πυρκαγιών επιτυγχάνεται με τη λειτουργία του συστήματος επιφυλακής των δασικών υπαλλήλων, τη λειτουργία του Δασοπυροσβεστικού Σώματος καθώς και τη χρήση των διαθέσιμων πτητικών μέσων.
Πιο συγκεκριμένα σε σχέση με τη λειτουργία του συστήματος επιφυλακής των δασικών υπαλλήλων και τη λειτουργία του Δασοπυροσβεστικού Σώματος εφαρμόζονται μια σειρά από επιχειρησιακά και άλλα σχέδια, όπως τα περιέγραψε ο κ. Αλεξάνδρου.
Αυτά αφορούν το Σχέδιο «Οργάνωση και Λειτουργία του Γενικού και του Κινητού Κέντρου Επιχειρήσεων» το οποίο περιλαμβάνει τις ενέργειες και διαδικασίες οργάνωσης και λειτουργίας των συντονιστικών κέντρων πυρόσβεσης, το Σχέδιο «Αστραπή» το οποίο εφαρμόζεται με την αναγγελία καπνού ή πυρκαγιάς για την άμεση κινητοποίηση των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων και το Συστήμα Διοίκησης Κατάσβεσης Δασικών Πυρκαγιών το οποίο αφορά την οργάνωση και διαχείριση των επιχειρήσεων κατάσβεσης ενός επεισοδίου πυρκαγιάς.
Περαιτέρω το Τμήμα Δασών εφαρμόζει τις «Κατευθυντήριες Οδηγίες για Οργανωμένη απομάκρυνση (εκκένωση) πολιτών για λόγους προστασίας από εξελισσόμενη ή επικείμενη καταστροφή εξαιτίας δασικών πυρκαγιών».
Επίσης υπάρχουν και διάφορα σχέδια για συγκεκριμένες περιπτώσεις δηλαδή, το Σχέδιο «Κόκκινου Συναγερμού» το οποίο αφορά τις ενέργειες που ακολουθούνται όταν ο κίνδυνος έναρξης και επέκτασης πυρκαγιών βρίσκεται σε επίπεδο κόκκινου συναγερμού, το Σχέδιο «Αξιωματικοί Ελέγχου Αεροσκαφών» που αφορά ενέργειες που ακολουθούνται για την ασφάλεια των πτήσεων κατά τις επιχειρήσεις κατάσβεσης πυρκαγιών με πτητικά μέσα, το Σχέδιο «ΙΚΑΡΟΣ» για τις επιχειρήσεις των πτητικών μέσων δηλαδή το πρωτόκολλο ενεργειών των πτητικών μέσων κατά τις επιχειρήσεις κατάσβεσης πυρκαγιών και το Ειδικό Εθνικό Σχέδιο «ΗΦΑΙΣΤΟΣ» για την αντιμετώπιση Κρίσεων.
Το «ΗΦΑΙΣΤΟΣ» αφορά τις ενέργειες που ακολουθούνται στις επιχειρήσεις κατάσβεσης μεγάλης δασικής πυρκαγιάς η οποία έχει χαρακτηριστεί ως κρίση και η οποία για να αντιμετωπιστεί απαιτεί πέραν των δυνάμεων του Τμήματος Δασών και την ενεργό και ευρεία εμπλοκή δυνάμεων από τα Υπουργεία ΥΠΑΜ, ΥΠΕΣ, ΥΠΕΞ, ΥΔΔΤ και ΥΠΥΓ.
Τι απομένει να γίνει
Ο κ. Αλεξάνδρου είπε ότι τα τελευταία χρόνια, ομολογουμένως έχει επιτελεστεί σημαντική πρόοδος, αλλά την ίδια ώρα αυτά που απομένουν για να γίνουν είναι πιο πολλά από αυτά που έχουν γίνει.
Σημείωσε ότι η διαχείριση της βλάστησης πρέπει να αποτελέσει το υπό αριθμό ένα μέτρο, εξηγώντας ότι ενώ η βλάστηση είναι ο μόνος από τους τρεις μόνιμους παράγοντες που καθορίζουν τον κίνδυνο έκρηξης και επέκτασης των πυρκαγιών επί του οποίου δύναται να παρέμβει ο άνθρωπος, δεν έχουν γίνει όσα έπρεπε να γίνουν.
Αναφέρθηκε επίσης στην ανάγκη ενίσχυσης της αεροπυρόσβεσης, παρόλο που σημείωσε πως τα πτητικά μέσα δεν είναι πανάκεια. «Όχι μόνο δεν μπορούν να κατασβήσουν από μόνα τους μια πυρκαγιά, σε μια μεγάλη πυρκαγιά μπορεί και να μην μπορούν να επιχειρήσουν. Οι πυρκαγιές δεν κατασβήνονται εκεί που θέλουμε, αλλά εκεί που μπορούν να κατασβηστούν», είπε ο κ. Αλεξάνδρου.
Ανέφερε εξάλλου ότι η διάταξη των δυνάμεων πρέπει να είναι τέτοια, ώστε να υπάρχει έγκαιρη ανίχνευση και κατά κανόνα ο μέγιστος χρόνος της επέμβασης να είναι τα δέκα λεπτά. Ο Διευθυντής του Τμήματος Δασών μίλησε και για την αξιοποίηση της τεχνολογίας και εφαρμογή της στρατηγικής «για να αποφύγεις μια μεγάλη καταστροφική πυρκαγιά, κινητοποίησε από το αρχικό στάδιο όσες δυνάμεις απαιτούνται για την κατάσβεση μιας μεγάλης δασικής πυρκαγιάς».
«Η αντιμετώπιση του προβλήματος των εκ προθέσεως πυρκαγιών είναι ίσως το πλέον δύσκολο προς επίλυση πρόβλημα», ανέφερε περαιτέρω.
Σε σχέση με τα σχέδια διαχείρισης κρίσεων είπε πως οι κρίσεις δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο από ένα φορέα και ότι απαραίτητη είναι η εμπλοκή όχι μόνο όλων των αρμοδίων φορέων, αλλά του συνόλου της πολιτείας, για αυτό και χαρακτηρίζονται και κρίσεις. «Είναι τα Σχέδια Διαχείρισης Κρίσεων που θα διασφαλίσουν την αποτελεσματικότητα», ανέφερε.
Ο Διευθυντής του Τμήματος Δασών μίλησε και για την ανάγκη για διεθνή συνεργασία, η οποία ολοένα και θα είναι μεγαλύτερη. «Για βελτίωση της αποτελεσματικότητας πρέπει να καθοριστεί μέγιστος χρόνος ανάπτυξης της βοήθειας, ο οποίος πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο μικρός», ανέφερε.
«Η ενίσχυση του Τμήματος Δασών έχει τροχοδρομηθεί για το 2024-2025 και άρα καλούμαστε σ’ αυτό το χρονικό διάστημα, με τις ελλείψεις που έχουμε και σε προσωπικό και σε μέσα, να διαχειριστούμε αυτή την κατάσταση», είπε ο κ. Αλεξάνδρου.
Είπε χαρακτηριστικά ότι «η μάχη φέτος φαίνεται να είναι δυσκολότερη από πέρσι, λόγω του ότι ο χειμώνας φέτος δεν ήταν τόσο καλός όσο ο περσινός».
