Περίτεχνα κοσμήματα από ακριβά μέταλλα ήταν μεταξύ των ευρημάτων της αρχαιολογικής σκαπάνης σε τάφους οι οποίοι προκαταρκτικά χρονολογούνται στον 14ο αι. π.Χ. στην θέση Δρομολαξιά – Βυζακιά (Χαλά Σουλτάν Τεκκέ), σύμφωνα με το Τμήμα Αρχαιοτήτων, το οποίο και ανακοίνωσε την λήξη των ανασκαφών. Οι έρευνες δείχνουν, σημειώνει, ότι ο πλούτος της πόλης στη συγκεκριμένη θέση φαίνεται να πηγάζει από την παραγωγή και το εμπόριο του χαλκού.
Οι έρευνες πραγματοποιήθηκαν τον Μάιο και τον Ιούνιο 2023 από διεθνή ομάδα ερευνητών, υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή Peter M. Fischer (Πανεπιστήμιο Gothenburg Σουηδίας), υποβοηθούμενο από τον Δρ. Rainer Feldbacher. Σύμφωνα με το Τμήμα Αρχαιοτήτων, η θέση στη Δρομολαξιά-Βυζακιά υπήρξε μια πόλη-λιμάνι της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, έκτασης τουλάχιστον 25 εκταρίων. Ο οικισμός, ο οποίος άνθισε από το 1630 μέχρι το 1150 π.Χ. περίπου, απλώνεται κατά μήκος των ακτών της Αλυκής της Λάρνακας, κοντά στο τέμενος Χαλά Σουλτάν Τεκκέ και το αεροδρόμιο Λάρνακας.
Παράλληλα με τις ανασκαφές αλλά και μετά την ολοκλήρωσή τους, εργάστηκαν και άλλα μέλη της σουηδικής ομάδας, υπό την καθοδήγηση της Δρος Teresa Bürge. Η ομάδα μελέτησε τα ευρήματα προηγούμενων ανασκαφικών περιόδων τα οποία φυλάσσονται στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Επαρχίας Λάρνακας. Στις έρευνες συμμετείχαν και η βιοαρχαιολόγος Yuko Miyauchi, διδακτορική φοιτήτρια της Καθηγήτριας Kirsi Lorentz και ο Καθηγητής Sorin Hermon με την ομάδα του από το Ινστιτούτο Κύπρου. Οι ομάδες από το Ινστιτούτο Κύπρου υποστήριξαν τόσο την ανασκαφική έρευνα όσο και την αποτύπωση των σκελετικών καταλοίπων, την δισδιάστατη και τρισδιάστατη καταγραφή των ευρημάτων και την ανάλυση του υλικού.
Με βάση τα αποτελέσματα των προηγούμενων γεωφυσικών ερευνών, οι ανασκαφές επικεντρώθηκαν στην Περιοχή Α, το νεκροταφείο του οικισμού. Συγκεκριμένα, ανακαλύφθηκαν τρεις θαλαμοειδείς τάφοι, που χρονολογούνται προκαταρκτικά στον 14ο αι. π.Χ. Ο ένας τάφος είχε συληθεί τον 19ο αιώνα και, παρόλο που οι τυμβωρύχοι είχαν σε μεγάλο βαθμό καταστρέψει τα ταφικά κτερίσματα και τα σκελετικά κατάλοιπα που περιείχε, εν τούτοις διατηρήθηκαν κάποια αντικείμενα και συλλέχθηκαν τα εναπομείναντα σκελετικά κατάλοιπα. Τα κτερίσματα περιλαμβάνουν κοσμήματα και εισηγμένη κεραμική (κυρίως σε θραύσματα) από τον Αιγιακό χώρο αλλά και από την Αίγυπτο και την Ανατολία.
Δυο τάφοι στην ίδια περιοχή βρέθηκαν ασύλητοι, παρόλο που η οροφή του θαλάμου τους είχε καταρρεύσει κατά την αρχαιότητα. Οι τάφοι περιείχαν μεγάλο αριθμό ιδιαίτερα εντυπωσιακών κτερισμάτων μεταξύ των οποίων και τοπικής παραγωγής κεραμική και κοσμήματα, αλλά και αντικείμενα εισηγμένα από την περιοχή του Αιγαίου, την Ανατολία, την Αίγυπτο, την Ανατολική Μεσόγειο αλλά και από πολιτισμούς ανατολικότερα και βορειότερα. Βρέθηκαν αντικείμενα από ήλεκτρο (κεχριμπάρι), πιθανόν από τη Βαλτική Θάλασσα, από lapis lazuli από το Αφγανιστάν και από βαθύ ερυθρό καρνελίνη από την Ινδία. Ανάμεσα στα κτερίσματα υπάρχουν περίτεχνα κοσμήματα από ακριβά μέταλλα, όπως για παράδειγμα διαδήματα, εγχειρίδια (μαχαίρια), αιχμές δοράτων και ένα κάτοπτρο (καθρέφτης) από κράμα χαλκού. Αντικείμενα από ελεφαντοστό και φαγεντιανή εισήχθησαν από την Αίγυπτο κατά την περίφημη 18η Δυναστεία, την περίοδο των Φαραώ Τουθμώση Γ’, Ακενατόν και της συζύγου του Νεφερτίτη.
Η μελέτη του σκελετικού υλικού βρίσκεται υπό εξέλιξη ενώ με την ολοκλήρωσή της αναμένεται να προκύψουν στοιχεία που αφορούν τον αριθμό ατόμων που θάφτηκαν στους τάφους, την ηλικία και το φύλο τους, πιθανές παθολογίες και τραύματα κ.ά. Έχουν καταγραφεί νεογνά, παιδιά, νέοι και ενήλικες, όλοι θαμμένοι με μεγάλο αριθμό κτερισμάτων.
Ο πλούτος της πόλης στη θέση Δρομολαξιά-Βυζακιά (Χαλά Σουλτάν Τεκκέ) φαίνεται να πηγάζει από την παραγωγή και το εμπόριο του χαλκού, ο οποίος κατέληγε σε κοντινές αλλά και σε πιο μακρινές περιοχές. Τα πλούσια ταφικά κτερίσματα υποδηλώνουν ότι τα άτομα που θάφτηκαν στους τάφους προέρχονταν από τα ανώτερα στρώματα της κοινωνίας που θα είχαν ενεργό ρόλο στην εξαγωγή χαλκού και στο υπερπόντιο εμπόριο γενικότερα.
