Το 2022 ήταν μια χρονιά που λίγο-πολύ χαρακτηρίστηκε από άρση των χαλαρώσεων σε ό,τι αφορά την πανδημία ενώ η λέξη κανονικότητα επέστρεψε δειλά-δειλά στις ζωές μας, με μοναδική ίσως εξαίρεση την Κίνα όπου τα περιοριστικά μέτρα δεν ήρθησαν ποτέ στο μεγαλύτερο μέρος του 2022 και που η πολιτική των μηδενικών κρουσμάτων εξακολουθούσε να ισχύει με ολόκληρες συνοικίες να τίθενται σε καθεστώς lockdown και τα τεστ στον πληθυσμό να είναι καθημερινά. Ωστόσο, κι εκεί, μερική, αιφνιδιαστική άρση, ανακοινώθηκε στα μέσα Δεκεμβρίου.
Το 2022 με την είσοδό του δεν ήταν και τόσο αισιόδοξο. Η εμφάνιση της παραλλαγής Όμικρον στα τέλη του 2021, με την ικανότητά της να μολύνει εκ νέου ανθρώπους και το ρεκόρ των κρουσμάτων COVID που ακολούθησε, ενθάρρυνε αρχικά τους χειρότερους φόβους των επιστημόνων και μπέρδεψε τις προβλέψεις για επιστροφή στην κανονικότητα.
Ωστόσο, τους επόμενους μήνες, επικράτησε ένα πιο σταθερό σενάριο. Οι αναδυόμενες παραλλαγές του ιού μέχρι στιγμής παραμένουν στενά συνδεδεμένες με την Όμικρον, χωρίς να αλλάζουν ριζικά τον αντίκτυπo του ιού.
Ο εμβολιασμός είναι σε μεγάλο βαθμό προστατευτικός έναντι σοβαρών ασθενειών και θανάτου για πολλούς ανθρώπους και εισήχθη μια νέα γενιά ενισχυτικών εμβόλων που στοχεύουν τις παραλλαγές. Η ιατρική κοινότητα έχει επίσης ένα βελτιωμένο οπλοστάσιο θεραπειών για όσους νοσούν.
Οι άνθρωποι βρέθηκαν ξανά μεταξύ τους
Ο πλανήτης καλωσόρισε το 2022 με μερική άρση στα μέτρα, με τις συνάξεις σε σπίτια και άλλα υποστατικά να επιστρέφουν και τις διάφορες χριστουγεννιάτικες αγορές να ανοίγουν και πάλι. Tα θέατρα, οι κινηματογράφοι, τα διάφορα φεστιβάλ, οι εκθέσεις σε γκαλερί και αλλού, οι συναυλίες και όλες οι εκδηλώσεις μπήκαν και πάλι στο πρόγραμμα, χαρίζοντας ανακούφιση και χαμόγελα στους πολίτες του πλανήτη που μπορούσαν επιτέλους με μερική ξεγνοιασιά να συνευρεθούν και να διασκεδάσουν. Τα σχολεία παρέμειναν ανοικτά με ελάχιστες εξαιρέσεις και η υποχρέωση της χρήσης μάσκας μετατράπηκε σε σύσταση.
Η λέξη τηλεργασία για την πλειοψηφία των εργαζομένων παραμερίστηκε από το λεξιλόγιο και οι συνάδελφοι επέστρεψαν και πάλι ομαδικώς σε γραφεία και αίθουσες συνεδριάσεων.
Μεγάλη άρση περιορισμών καταγράφηκε και στα αεροπορικά ταξίδια. Είναι ενδεικτικό ότι το ψηφιακό πιστοποιητικό COVID που ήταν απαραίτητο για τις μετακινήσεις μας στην ΕΕ δεν είναι πλέον υποχρεωτικό και οι περισσότερες χώρες δεν ζητούν ούτε αρνητικό τεστ για είσοδο.
Στους παρακάτω συνδέσμους οι πολίτες μπορούν να ενημερώνονται για το τι ζητά κάθε χώρα για είσοδο και είναι ενδεικτικό ότι οι περισσότερες έχουν άρει όλους τους περιορισμούς ή απλά ζητούν εμβολιαστική κάλυψη όχι όμως για τους δικούς τους υπηκόους. Τα περισσότερα και αυστηρότερα μέτρα όχι μόνο για τις μετακινήσεις εξακολουθεί να τα εφαρμόζει η Ασία. (https://www.iatatravelcentre.com/world.php https://reopen.europa.eu/en)
Όλα αυτά όμως με τον ΠΟΥ και άλλους οργανισμούς να υπενθυμίζουν συνεχώς ότι η πανδημία δεν έχει τελειώσει και ότι η αναγκαιότητα να παραμείνουμε σε επιφυλακή με μέτρα προστασίας και εμβολιασμούς παραμένει.
Και μπορεί η κανονικότητα να επέστρεψε σιγά-σιγά όμως στο λεξιλόγιο μπήκε ένας νέος όρος: το σύνδρομο του long covid που ταλαιπωρεί εκατομμύρια συνανθρώπους μας και πονοκεφαλιάζει τους ειδικούς.
Το 2022 είναι και η χρονιά που εισήχθησαν νέα εμβόλια για αντιμετώπιση των νέων παραλλαγών και νέα φάρμακα στον αγώνα για αποτροπή βαριάς νόσησης.
Οι αριθμοί
Μέχρι τις αρχές Δεκεμβρίου 2022, περισσότερα από 641 εκατομμύρια επιβεβαιωμένα κρούσματα και 6,6 εκατομμύρια θάνατοι έχουν αναφερθεί παγκοσμίως.
Σε περιφερειακό επίπεδο, ο αριθμός των πρόσφατα αναφερόμενων εβδομαδιαίων κρουσμάτων μειώθηκε ή παρέμεινε σταθερός σε πέντε από τις έξι περιοχές του ΠΟΥ: η Αφρικανική Περιφέρεια (-78%), η Περιφέρεια Νοτιοανατολικής Ασίας (-27%), η Ευρωπαϊκή Περιφέρεια (<1%), η περιοχή του Δυτικού Ειρηνικού (-10%) και η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου (-4%). ενώ ο αριθμός των κρουσμάτων αυξήθηκε σε μία περιοχή , την Περιφέρεια της Αμερικής (+14%).
Σε επίπεδο χώρας, οι υψηλότεροι αριθμοί νέων εβδομαδιαίων κρουσμάτων, μέχρι και τις 4 Δεκεμβρίου αναφέρθηκαν από την Ιαπωνία , τη Γαλλία , τη Δημοκρατία της Κορέας , τις ΗΠΑ, και τη Βραζιλία.
Οι υψηλότεροι αριθμοί νέων εβδομαδιαίων θανάτων έως και τις 4 Δεκεμβρίου αναφέρθηκαν από τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία , τη Βραζιλία , την Ιταλία και τη Γαλλία.
Έως και τις 13 Δεκεμβρίου καταγράφηκαν διεθνώς, με βάση στοιχεία του ΠΟΥ, 645,630,482 περιστατικά COVID και 6,634,816 θάνατοι.
Πάντως ο ΠΟΥ τονίζει πως οι τρέχουσες τάσεις στα αναφερόμενα κρούσματα COVID-19 θα πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή καθώς πολλές χώρες αλλάζουν σταδιακά τις στρατηγικές των εξετάσεων στον πληθυσμό, με αποτέλεσμα χαμηλότερους αριθμούς διαγνωστικών τεστ και κατά συνέπεια μικρότερους αριθμούς κρουσμάτων.
Με βάση δεδομένα από τον ΠΟΥ η παραλλαγή BA.5 και οι «απόγονοί» της συνέχισαν να είναι κυρίαρχοι παγκοσμίως, αντιπροσωπεύοντας, έως και τις αρχές Δεκεμβρίου, το 70,1% των αλληλουχιών που εξετάζονται.
O ΠΟΥ ανακοίνωσε στα μέσα Δεκεμβρίου ότι η πανδημία της covid-19 εξαπλώνεται ραγδαία στην Κίνα, όμως πλέον είναι «αδύνατο» να εκτιμηθούν οι πραγματικοί αριθμοί των κρουσμάτων.
Εξάλλου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποίησε ότι η Κίνα έχει μπροστά της «πολύ δύσκολους» καιρούς.
Η μηδενική πολιτική ήταν αυτή που πυροδότησε ένα πρωτοφανές κύμα διαδηλώσεων στην Κίνα τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, που ερμηνεύεται και ως γενικότερο ξέσπασμα κατά των γενικότερων πολιτικών της χώρας.
Εμβόλια και νέα φάρμακα
Το τρίτο έτος της πανδημίας εισήχθησαν εμβόλια για πολύ μικρά παιδιά και ένα ενημερωμένο εμβόλιο για αναμνηστικές δόσεις. Ευρέως επίσης διατέθηκε ένα αντιιικό φάρμακο και εισήχθησαν τα τεστ αντιγόνου στο σπίτι. Συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 2022, το εμβόλιο κατά του COVID-19 άρχισε να χορηγείται σε παιδιά κάτω των 5 ετών στις ΗΠΑ.
Σε πολλές χώρες άρχισαν να χορηγούνται εμβόλια που στοχεύουν σε δύο υποπαραλλαγές της Omicron.
Ένα νέο φάρμακο το αντιικό Paxlovid που έλαβε έγκριση στα τέλη του 2021 είναι η νέα θεραπευτική επιλογή για τον ιό σε μορφή χαπιού στις ΗΠΑ και μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο ανέφερε ότι το Paxlovid μείωσε τον κίνδυνο σοβαρού COVID-19 κατά 89 τοις εκατό σε σύγκριση με ένα εικονικό φάρμακο.
Συνολικά τρία είναι τα νέα αντιιικά φάρμακα και ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που μπορεί να εμποδίσει τους ανθρώπους που έχουν πρόσφατα διαγνωστεί με COVID-19 να αρρωστήσουν σοβαρά και να καταλήξουν.
Το Paxlovid καθώς και το molnupiravir, κυκλοφορούν σε μορφή χαπιού. Είναι θεωρητικά πιο εύκολα σε διαθεσιμότητα και τα συνταγογραφούν οι γιατροί αμέσως μόλις κάποιος ασθενής διαγνωστεί με τον ιό.
Aξίζει να σημειωθεί ότι το 2021, ο ΠΟΥ έθεσε στόχο για 70% παγκόσμια εμβολιαστική κάλυψη έως τα μέσα του 2022. Με βάση στοιχεία του Οργανισμού, ως τον Ιούνιο του 2022, μόνο 58 από τα 194 κράτη μέλη του ΠΟΥ είχαν επιτύχει τον στόχο του 70% και στις χώρες του λεγόμενου χαμηλού εισοδήματος, μόλις το 37% των εργαζομένων στον τομέα της υγείας είχε λάβει τον πλήρη κύκλο του εμβολιασμού. Σε παγκόσμιο επίπεδο με βάση στοιχεία έως και τις 10 Δεκεμβρίου, χορηγήθηκαν 13,008,033,382 δόσεις εμβολίων.
Σε ό,τι αφορά την ΕΕ, η Κομισιόν έχει εξασφαλίσει έως και 4,2 δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων COVID-19 μέχρι στιγμής και βρίσκονται σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις για πρόσθετες δόσεις. Η Επιτροπή και οι χώρες της ΕΕ έχουν δεσμευτεί για περισσότερα από 5 δισεκατομμύρια ευρώ στο COVAX, την παγκόσμια πρωτοβουλία που στοχεύει στη διασφάλιση ισότιμης πρόσβασης στα εμβόλια COVID-19, και υποστηρίζουν εκστρατείες εμβολιασμού σε χώρες εταίρους. Στοιχεία του Σεπτεμβρίου του 2022 καταδεικνύουν ότι 83.4 % του ενήλικου πληθυσμού στην ΕΕ έχει πλήρως εμβολιαστεί και έχουν παραδοθεί στις χώρες μέλη 1.7 δισεκατομμύρια δόσεις.
Η Επίτροπος Υγείας, Στέλλα Κυριακίδου πρότεινε πάντως συνάντηση των Υπουργών Υγείας της ΕΕ με τις εταιρείες παραγωγής εμβολίων για την COVID-19, ώστε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα κράτη μέλη λόγω της σημερινής υπερπροσφοράς και μειωμένης ζήτησης για δόσεις.
Eίμαστε στο τέλος της πανδημίας;
Το 2022 και ειδικότερα τους τελευταίους μήνες πλήθυναν οι δηλώσεις ότι ενδεχομένως να είμαστε στο τέλος της πανδημίας και ότι μάλλον ο ΠΟΥ σύντομα θα κηρύξει το τέλος της και η πανδημία θα μετατραπεί σε ενδημική.
Ο επικεφαλής του ΠΟΥ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους, δήλωσε τον Σεπτέμβριο ότι ο κόσμος δεν ήταν ποτέ σε καλύτερη θέση για να βάλει τέλος στην πανδημία της COVID-19, απευθύνοντας την ίδια ώρα έκκληση στις χώρες να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους εναντίον του ιού.
“Δεν έχουμε φθάσει ακόμη εκεί. Αλλά το τέλος είναι ορατό”, δήλωσε.
Πιο επιφυλακτικός ο επικεφαλής της συμμαχίας εμβολίων GAVI Δρ Σεθ Μπέρκλεϊ , ο οποίος είπε στις αρχές Δεκεμβρίου ότι ήταν πολύ νωρίς για να τερματιστεί η έκτακτη ανάγκη για τον COVID-19, προσθέτοντας ότι η πανδημία «θα μπορούσε να επιδεινωθεί».
Τα νέα κρούσματα εξακολουθούν να παραγκωνίζουν τους ανθρώπους από την εργασία και το σχολείο και ο κίνδυνος μακροχρόνιων εξουθενωτικών συμπτωμάτων του COVID – που μπορεί να διαρκέσουν για μήνες – φαίνεται να αυξάνεται με την επαναλαμβανόμενη μόλυνση. Η πρόσβαση σε εμβόλια, ενισχυτικά εμβόλια και θεραπείες παραμένει άνιση παγκοσμίως, λέει ο ΠΟΥ.
H πιο πρόσφατη δήλωση του επικεφαλής του ΠΟΥ στα μέσα Δεκεμβρίου αναφέρει ότι έχουμε προχωρήσει πολύ και ότι κάποια στιγμή του χρόνου, θα μπορέσουμε να πούμε ότι ο Covid-19 δεν είναι πλέον μια παγκόσμια έκτακτη ανάγκη για την υγεία.
“Αυτός ο ιός δεν θα φύγει. Είναι εδώ για να μείνει και όλες οι χώρες θα πρέπει να μάθουν να τον διαχειρίζονται παράλληλα με άλλες ασθένειες του αναπνευστικού”, πρόσθεσε.
Περίπου το 90% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει τώρα κάποιο επίπεδο ανοσίας κατά του Covid, είτε μέσω εμβολιασμού, είτε μέσω προηγούμενης μόλυνσης, εκτιμά ο ΠΟΥ.
Τι επιφυλάσσει το 2023;
Για πολλούς ειδικούς, το 2023 θα φέρει στο επίκεντρο τον πλήρη αντίκτυπο του COVID στην παγκόσμια υγεία.
Τα δεδομένα δείχνουν ότι η πανδημία έχει διαταράξει όλα τα είδη υγειονομικής περίθαλψης, από τους παιδικούς εμβολιασμούς έως τους προληπτικούς ελέγχους για τον καρκίνο. Το προσδόκιμο ζωής σε ορισμένες χώρες έχει μειωθεί, ενώ οι ανησυχίες για την ψυχική υγεία έχουν εκτοξευθεί. Και οι επιπτώσεις του μακροχρόνιου COVID μόλις αναγνωρίζονται, ενώ τα κενά στα εθνικά συστήματα υγειονομικής περίθαλψης έχουν εκτεθεί όσο ποτέ άλλοτε.
Το ερώτημα, λένε οι ειδικοί, είναι εάν αυτές οι αλλαγές θα συνεχιστούν και τι είδους πολιτικές μπορούν να εφαρμοστούν ως απάντηση. Ο ΠΟΥ και τα κράτη μέλη του συντάσσουν μια νέα συνθήκη πανδημίας για να διέπει μια καλύτερη απάντηση σε μελλοντικά κρούσματα.
Ο COVID θα συνεχίσει να απαιτεί επαγρύπνηση για άτομα με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα και γενικότερα όταν τα κρούσματα αυξάνονται σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι άνθρωποι θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να φορέσουν ξανά μάσκες σε μέρη με πολύ κόσμο και θα πρέπει να ενημερώνονται για τους διαθέσιμους εμβολιασμούς.
Οι ειδικοί στις μολυσματικές ασθένειες παραμένουν σε επιφυλακή για μια νέα παραλλαγή του κορωνοϊού που θα μπορούσε να υπονομεύσει δραματικά τα εμβόλια και τις θεραπείες.
Τα κενά στα ποσοστά δοκιμών και εμβολιασμών για τον COVID «συνεχίζουν να δημιουργούν τις τέλειες συνθήκες για να εμφανιστεί μια νέα παραλλαγή ανησυχίας που θα μπορούσε να προκαλέσει σημαντική θνησιμότητα», δήλωσε ο επικεφαλής του ΠΟΥ πρόσφατα.
Η επιτροπή έκτακτης ανάγκης του ΠΟΥ για τον Covid, θα συνεδριάσει τον Ιανουάριο για να συζητήσει τα κριτήρια για το εάν εξακολουθεί να αποτελεί έκτακτη ανάγκη για τη δημόσια υγεία «διεθνούς ενδιαφέροντος».
Ορισμένοι ειδικοί προβλέπουν ότι ο Covid θα περάσει τελικά από μια πανδημία σε ένα ενδημικό στάδιο, στο οποίο θα συνεχίσει να κυκλοφορεί ευρέως και να πυροδοτεί τακτικές αναζωπυρώσεις, όπως συμβαίνει σήμερα με την εποχική γρίπη.
Υπάρχουν όμως διάφοροι λόγοι για τους οποίους η ολική εξάλειψη του Covid φαίνεται απίθανη.
«Για να εξαλειφθεί ένας ιός, η ασθένεια πρέπει να είναι κλινικά ορατή, δεν πρέπει να υπάρχει ‘ζωική δεξαμενή’ και πρέπει να υπάρχει ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό εμβόλιο που να προσφέρει δια βίου προστασία», δήλωσε ο Γάλλος μικροβιολόγος Φιλίπ Σανσονέτι, σε συνέδριο στο Ινστιτούτο Παστέρ της Γαλλίας την περασμένη εβδομάδα.
Για τον Covid, τα μέτρα απομόνωσης υπονομεύονται από το γεγονός ότι ορισμένα μολυσμένα άτομα δεν παρουσιάζουν συμπτώματα, που σημαίνει ότι δεν γνωρίζουν ότι πρέπει να απομονωθούν.
Σε αντίθεση με την ευλογιά, ο Covid μπορεί να μεταδοθεί στα ζώα, όπου μπορεί να κυκλοφορήσει πριν επαναμολύνει τους ανθρώπους, δημιουργώντας μια δεξαμενή ιού που είναι δύσκολο να εξαλειφθεί.
Και ενώ τα εμβόλια Covid βοηθούν στην πρόληψη από σοβαρές μορφές της νόσου, προσφέρουν ελάχιστη προστασία έναντι της επαναμόλυνσης και η αποτελεσματικότητά τους μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, πράγμα που σημαίνει ότι απαιτούνται αναμνηστικές δόσεις.
Ο Ετιάν Σιμόν Λοριέρ, επικεφαλής της μονάδας εξελικτικής γονιδιωματικής των ιών RNA του Ινστιτούτου Παστέρ, είπε ότι «επί του παρόντος επιτρέπεται στον ιό να κυκλοφορεί πάρα πολύ».
Κάθε νέα μόλυνση αυξάνει την πιθανότητα ο ιός να μεταλλαχθεί για να γίνει πιο μεταδοτικός ή σοβαρός, προειδοποίησε.
Περισσότερο από το 60% των αναδυόμενων ασθενειών είναι ζωονοσογόνες, που σημαίνει ότι μπορούν να μεταδοθούν μεταξύ ανθρώπων και ζώων.
Ένας άλλος βασικός παράγοντας είναι η ικανότητα γρήγορης εξέτασης για αναδυόμενες ασθένειες, επιτρέποντας στα μολυσμένα να απομονωθούν το συντομότερο δυνατό.
