Ελεγκτική Υπηρεσία: Το Τμήμα Δασών δεν εφάρμοσε επαρκώς τη νομοθεσία στις συμβάσεις αεροπλάνων πυρόσβεσης

Το Τμήμα Δασών δεν έχει εφαρμόσει επαρκώς τη νομοθεσία περί δημοσίων συμβάσεων και τις βασικές αρχές, που περιλαμβάνονται σε αυτήν, αναφέρει η Ελεγκτική Υπηρεσία σε ειδική έκθεση που εξέδωσε την Τετάρτη σχετικά με τον έλεγχο των διαδικασιών σύναψης συμβάσεων μίσθωσης πτητικών μέσων πυρόσβεσης κατά τις καλοκαιρινές περιόδους, καθώς και αυτών της αγοράς αεροπλάνων πυρόσβεσης από το Τμήμα Δασών.

Όπως αναφέρεται στα γενικά συμπεράσματα της έκθεσης, το γεγονός ότι η εξασφάλιση πτητικών μέσων πυρόσβεσης είναι μια αδήριτη ανάγκη για την Κυπριακή Δημοκρατία, δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για παράκαμψη των προνοιών της σχετικής νομοθεσίας, οι οποίες με την ορθή εφαρμογή τους θα έδιδαν το καλύτερο επιθυμητό αποτέλεσμα.

Προστίθεται ότι παραλείψεις και λανθασμένοι χειρισμοί σε κάποιες περιπτώσεις έγιναν και από πλευράς του Συμβουλίου Προσφορών αλλά και της Αρμόδιας Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων, γεγονός που σε συνδυασμό με την ιδιαιτερότητα των επικρατουσών συνθηκών όπως έχουν διαμορφωθεί με τον πόλεμο στην Ουκρανία οδήγησαν στη σύναψη συμβάσεων σε πολύ υψηλότερες τιμές, ελλείψει υγιούς ανταγωνισμού, εις βάρος του δημοσίου.

Σημειώνεται επίσης πως η διεξαγωγή μελετών από επιτροπές αποτελούμενες από υπηρεσιακούς διαφόρων υπηρεσιών, με διαφορετικά συμπεράσματα και χωρίς σαφείς και τεκμηριωμένες εισηγήσεις διαιωνίζει και επιτείνει το πρόβλημα που παρουσιάζεται από την ημέρα διεξαγωγής του πρώτου διαγωνισμού μίσθωσης πτητικών μέσων από την Κυπριακή Δημοκρατία μέχρι και σήμερα, κατά τους οποίους παρατηρείται μειωμένος/μηδενικός ανταγωνισμός, αφού στις πλείστες των περιπτώσεων συμμετέχει μόνο ένας οικονομικός φορέας.

Δεδομένων των ανωτέρω, η Ελεγκτική Υπηρεσία συστήνει όπως εφαρμόζονται αυστηρά όλες οι πρόνοιες της περί δημοσίων συμβάσεων νομοθεσίας ανάλογα με τη διαδικασία που ακολουθείται, και να ετοιμάζονται κατάλληλα έγγραφα διαγωνισμών στη βάση των πιο πάνω προνοιών, λαμβάνοντας υπόψη και τις επικρατούσες κατά τον ουσιώδη χρόνο συνθήκες και ιδιαιτερότητες της αγοράς εκάστου αντικειμένου για τον οποίο διεξάγεται διαγωνισμός.

Συστήνει επίσης όπως εφαρμόζονται αυστηρά όλες οι πρόνοιες της περί δημοσίων συμβάσεων νομοθεσίας ανάλογα με τη διαδικασία που ακολουθείται, και να ετοιμάζονται κατάλληλα έγγραφα διαγωνισμών στη βάση των πιο πάνω προνοιών, λαμβάνοντας υπόψη και τις επικρατούσες κατά τον ουσιώδη χρόνο συνθήκες και ιδιαιτερότητες της αγοράς εκάστου αντικειμένου για τον οποίο διεξάγεται διαγωνισμός.

Προτείνει επιπλέον να εξεταστεί σοβαρά το ενδεχόμενο να ανατεθεί σε επιτροπή ειδικών/ εμπειρογνωμόνων/ συμβούλων, οι οποίοι να επιλεγούν μέσα από διαφανή και ανταγωνιστική διαδικασία, η μελέτη των αναγκών σε πτητικά και όχι μόνο μέσα πυρόσβεσης για την Κυπριακή Δημοκρατία, ανάλογα με τις ανάγκες της, τη μορφολογία του εδάφους και τις υφιστάμενες υποδομές.

Σημειώνει ακόμη πως η αδυναμία του κράτους να επιλύσει το εν λόγω πρόβλημα μέσω μόνιμων λύσεων και η προσφυγή από καιρού εις καιρόν στον διορισμό διαφόρων επιτροπών έχει καταστήσει το δημόσιο όμηρο μονοπωλιακών καταστάσεων με αποτέλεσμα τη θεαματική/ υπερβολική αύξηση στο ανάλογο κόστος το οποίο έχει παρουσιαστεί στους τελευταίους διαγωνισμούς μίσθωσης ελικοπτέρων και αεροπλάνων πυρόσβεσης, καταλήγουν οι συστάσεις της Επιτροπής.

Ειδικότερα, σχετικά με τους διαγωνισμούς για την αγορά υπηρεσιών μίσθωσης (wet leasing) δύο ελικοπτέρων για επιχειρήσεις αεροπυρόσβεσης κατά τις καλοκαιρινές περιόδους 2022 και 2023 (με δικαίωμα προαίρεσης για τα έτη 2024 και 2025), σημειώνεται στην έκθεση πως στους ακυρωθέντες διαγωνισμούς αγοράς υπηρεσιών μίσθωσης ελικοπτέρων (Ε/Π) πυρόσβεσης δεν εφαρμόστηκαν οι πρόνοιες της νομοθεσίας που διέπουν τη διαδικασία γνωστοποίησης αποτελεσμάτων των διαγωνισμών, συστήνοντας την έγκαιρη εφαρμογή των προνοιών της νομοθεσίας, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η νομιμότητα της διαδικασίας και, ταυτόχρονα να τηρούνται οι αρχές της διαφάνειας και της ίσης μεταχείρισης των προσφοροδοτών.

Η Ελεγκτική Υπηρεσία διαπίστωσε επίσης ότι η παρουσία των λειτουργών της Αρμόδιας Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων (ΑΑΔΣ) στη συνεδρία του Συμβουλίου Προσφορών (ΣΠ) κατά τη διαδικασία διαπραγμάτευσης και τη λήψη των σχετικών αποφάσεων ήταν παράνομη, εφόσον ο ορισμός ο οποίος τους δόθηκε ως «άτυπους παρατηρητές», και συστήνει όπως το Γενικό Λογιστήριο της Δημοκρατίας εφαρμόζει με αυστηρότητα τη νομοθεσία περί δημοσίων συμβάσεων, δίδοντας και ανάλογες οδηγίες στους λειτουργούς του.

Η Ελεγκτική Υπηρεσία παρατηρεί ακόμη ότι η εκ των υστέρων τροποποίηση της εκτίμησης δαπάνης η οποία αναθεωρήθηκε σε €15.400.000+ΦΠΑ συνολικά για την τετραετία 2022-2025, εκ των οποίων €2.800.000 για 4 μήνες για το έτος 2022 και €4.200.000 για 6 μήνες για τα έτη 2023, 2024 και 2025 αντίστοιχα στη διαδικασία διαπραγμάτευσης που ακολουθήθηκε, εν γνώσει μάλιστα της ΑΑ, του ΣΠ και της ΑΑΔΣ, ήταν κατά την άποψή της απαράδεκτη, παράνομη και ενάντια σε κάθε αρχή που θα πρέπει να διέπει τις δημόσιες συμβάσεις, εφόσον αναιρεί τις προϋποθέσεις που θέτει/απαιτεί η εφαρμογή του σχετικού άρθρου της νομοθεσίας, συστήνοντας επ’ αυτού όπως τηρούνται οι πρόνοιες της νομοθεσίας σύναψης δημοσίων συμβάσεων και οι αρχές της διαφάνειας και της ίσης μεταχείρισης των ΟΦ που επιβάλλονται από τη σχετική νομοθεσία, και ειδικά σε συμβάσεις οι οποίες συνάπτονται με τη διαδικασία διαπραγμάτευσης η εκτίμηση των οποίων υπερβαίνει τα όρια προκήρυξης στην ΕΕ, στην οποία ενδεχομένως να κληθεί να λογοδοτήσει η Κυπριακή Δημοκρατία.

Η Υπηρεσία διαπίστωσε επίσης ότι η σύμβαση ανατέθηκε από το ΣΠ με εισήγηση της ΑΑ στον χαμηλότερο ΟΦ στη διαδικασία διαπραγμάτευσης, παρά το γεγονός ότι ήταν εις γνώση τους ότι τα προσφερόμενα Ε/Π δεν διέθεταν συστήματα για τα οποία, στο στάδιο πριν την υποβολή των προσφορών, η ΑΑ είχε απορρίψει εισήγηση τροποποίησης των σχετικών προνοιών για αφαίρεση τους, εφόσον ανάφερε ότι θεωρούνταν απαραίτητος εξοπλισμός για τις επιχειρήσεις πυρόσβεσης από τα Ε/Π, καθιστώντας τα με τον τρόπο αυτό ουσιώδη, ενώ διαπίστωσε επίσης ότι η Επιτροπή ελέγχου και παραλαβής αποφάσισε κατά πλειοψηφία την αποδοχή των Ε/Π του Αναδόχου και την επιχειρησιακή χρήση τους, χωρίς να είχαν εγκατασταθεί τα πιο πάνω συστήματα με βάση τα καθορισμένα χρονοδιαγράμματα, κρίνοντας τις πιο πάνω αποκλίσεις ως επουσιώδεις.

Πέραν των ανωτέρω, η Ελεγκτική Υπηρεσία διαπίστωσε ότι είχε γίνει αποδεκτή εκ μέρους της Επιτροπής αξιολόγησης η αλλαγή του υπεργολάβου/ιδιοκτήτη Ε/Π από τον Ανάδοχο κατά την αξιολόγηση της προσφοράς, γεγονός το οποίο δεν συνάδει κατά την άποψή της με τις αρχές της διαφάνειας και της ίσης μεταχείρισης των ΟΦ, συστήνοντας όπως εφαρμόζονται οι πρόνοιες της νομοθεσίας και τηρούνται οι αρχές που θα πρέπει να διέπουν τις δημόσιες συμβάσεις, κυρίως σε όσες διεξάγονται κατ΄ επίκληση άρθρων της σχετικής νομοθεσίας με διαδικασία διαπραγμάτευσης, όπου περιορίζεται ο ανταγωνισμός από την ίδια την ΑΑ και το αρμόδιο όργανο λήψης απόφασης, στην προκειμένη περίπτωση το ΣΠ.

Η Ελεγκτική Υπηρεσία διαπίστωσε επιπλέον ότι στην έκθεση παραλαβής και ελέγχου των Ε/Π, η οποία έγινε κατά πλειοψηφία με τη διαφωνία ενός εκ των μελών της Επιτροπής, το διαφωνούν μέλος έθεσε σοβαρά θέματα σχετικά με ελλείψεις των Ε/Π, για τα οποία υπέβαλε στον Αρχηγό Αστυνομίας σχετική Έκθεση Γεγονότων με εισήγηση όπως διαβιβαστεί στον Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας για να εξεταστεί το ενδεχόμενο διάπραξης είτε ποινικών είτε πειθαρχικών αδικημάτων, και στην Υπηρεσία για τη διενέργεια δικής μας έρευνας σε σχέση με τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν για την ανάθεση της υπό αναφορά σύμβασης, σημειώνοντας πως δεν έγινε κατορθωτό να γίνει ολοκληρωμένος έλεγχος της παραλαβής των Ε/Π από την Υπηρεσία, εφόσον τα πλείστα εκ των εγγράφων τα οποία αμφισβήτησε το διαφωνούν μέλος της Επιτροπής παραλαβής επιστράφηκαν από τον Διευθυντή του Τμήματος στους ιδιοκτήτες των Ε/Π, αντίγραφα των οποίων θα έπρεπε να είχαν τηρηθεί.

Ως εκ τούτου, η Υπηρεσία συστήνει όπως, δεδομένης της σοβαρότητας των πιο πάνω ισχυρισμών του μέλους της Επιτροπής παραλαβής, εξεταστεί το ενδεχόμενο διορισμού από τον Υπουργό Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος ανεξάρτητης επιτροπής ειδικών επί των εξεταζόμενων θεμάτων, η οποία να διερευνήσει τα θέματα τα οποία εγείρονται, και ανάλογα με το πόρισμα της πιο πάνω επιτροπής, να ληφθούν τυχόν διορθωτικά μέτρα για την ορθή εφαρμογή της σύμβασης, προσθέτοντας πως η Υπηρεσία θα ενημερώσει σχετικά την Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς.

Αναφορικά με τους διαγωνισμούς για την παροχή υπηρεσιών μίσθωσης (wet leasing) δύο αεροπλάνων για πυρόσβεση και διενέργεια περιπολιών για άμεσο εντοπισμό και κατάσβεση πυρκαγιών για την καλοκαιρινή περίοδο του έτους 2022 με δικαίωμα προαίρεσης για το έτος 2023, η Ελεγκτική Υπηρεσία διαπίστωσε ότι εάν εφαρμόζονταν στα αρχικά έγγραφα του διαγωνισμού οι αλλαγές που έγιναν εκ των υστέρων αποδεκτές σε ουσιώδεις όρους (άδειες/πιστοποίηση, εκτίμηση δαπάνης κ.λπ.) για τον επιτυχόντα ΟΦ ο οποίος είχε υποβάλει τη μοναδική έγκυρη προσφορά, το ενδεχόμενο διασφάλισης μεγαλύτερης ευρύτητας συμμετοχής με σκοπό την εξασφάλιση υγιούς ανταγωνισμού προς όφελος του δημοσίου, θα ήταν πολύ πιθανόν αυξημένο.

Επ’ αυτού συστήνει όπως το Τμήμα λαμβάνει υπόψη τις συνθήκες της αγοράς και ετοιμάζει ανάλογα τα έγγραφα των διαγωνισμών, δίδοντας με διαφάνεια την ίδια πληροφόρηση εξ αρχής σε όλους τους ενδιαφερόμενους, και εν δυνάμει υποψήφιους προσφοροδότες, ιδίως σε διαγωνισμούς όπως τον υπό αναφορά διαγωνισμό όπου το ενδιαφέρον και η συμμετοχή είναι πολύ μειωμένα και ο ανταγωνισμός περιορισμένος.

Εν συνεχεία η Υπηρεσία διαπίστωσε ότι είχαν γίνει εκ των υστέρων αλλαγές σε ουσιώδεις όρους του διαγωνισμού με διαπραγμάτευση, γεγονός το οποίο δεν συνάδει με τις σχετικές πρόνοιες βάσει των οποίων λήφθηκαν οι εγκρίσεις και διεξήχθη ο διαγωνισμός και αποτελεί στην ουσία μια έμμεση παράκαμψη των σχετικών προνοιών της νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων, συστήνοντας όπως το Τμήμα, αλλά και τα αρμόδια όργανα ανάθεσης των συμβάσεων, τηρούν τις πρόνοιες της νομοθεσίας σύναψης δημοσίων συμβάσεων και οι ενέργειές τους να είναι προς την κατεύθυνση διεύρυνσης και όχι του επιπλέον περιορισμού του ανταγωνισμού.

Ως προς τον τρίτο διαγωνισμό για την αγορά ενός αεροπλάνου πυρόσβεσης και υπηρεσιών πιλότων για την περίοδο 2023 – 2027, με δικαίωμα ανανέωσης για τα έτη 2028 και 2029, και την αγορά δύο πυροσβεστικών αεροπλάνων και υπηρεσιών πιλότων και συντήρησης για την περίοδο 2023 – 2027, με δικαίωμα ανανέωσης για τα έτη 2028 και 2029, η Ελεγκτική Υπηρεσία διαπίστωσε τη μη εφαρμογή από το Τμήμα των προνοιών σχετικού άρθρου του περί δημοσίων συμβάσεων με τον καθορισμό στα έγγραφα του διαγωνισμού εξοπλισμών συγκεκριμένων κατασκευαστών χωρίς την προσθήκη της φράσης «ή ισοδύναμο», με τον ισχυρισμό ότι θα προκύψουν κίνδυνοι των πτήσεων από το γεγονός ότι οι προσφοροδότες θα βάλουν ότι πιο φθηνό υπάρχει στην αγορά, με την Υπηρεσία να εκφράζει τη διαφωνία της με αυτούς τους ισχυρισμούς και να συστήνει όπως οι όροι/προδιαγραφές των διαγωνισμών συνάδουν με τις πρόνοιες της σχετικής νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων.

Επιπροσθέτως, η Ελεγκτική Υπηρεσία αναφέρει πως από τις απαντήσεις του Τμήματος σε παρατηρήσεις της σχετικά με τα έγγραφα του διαγωνισμού, διαπίστωσε ότι αυτές τείνουν να επιβεβαιώσουν την ανησυχία την οποία είχαμε εκφράσει ότι οι πρόνοιές τους φωτογραφίζουν σε μεγάλο βαθμό τον κατασκευαστή του ενός εκ των δύο αεροπλάνων που διαθέτει το Τμήμα, γεγονός το οποίο, εάν ισχύει/επιβεβαιωθεί, θα είναι εκτός κάθε αρχής που πρέπει να διέπει μία δημόσια σύμβαση, και συστήνει όπως το Τμήμα επανεξετάσει του όρους του διαγωνισμού, έτσι ώστε να διασφαλίζουν την ευρύτητα συμμετοχής με σκοπό την εξασφάλιση υγιούς ανταγωνισμού, και προς αποφυγή του κινδύνου απώλειας της χρηματοδότησης από τα Ευρωπαϊκά Ταμεία, λόγω ενδεχόμενων παραβάσεων της νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων

Τέλος, η Υπηρεσία διαπίστωσε ότι δεν έχει τεκμηριωθεί ότι η αγορά αεροπλάνων πυρόσβεσης είναι η πλέον κατάλληλη και συμφέρουσα επιλογή για τα κυπριακά δεδομένα, εφόσον η εν λόγω απόφαση δεν βασίζεται στην αξιολόγηση της μίσθωσης υπηρεσιών πυρόσβεσης από αεροπλάνα για τουλάχιστον δύο χρόνια, όπως ήταν και η εισήγηση της τελευταίας σχετικής με το θέμα Έκθεσης των ειδικών που είχαν οριστεί για το θέμα το 2018, αλλά η απόφαση λήφθηκε σε υψηλότερα επίπεδα (Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, συσκέψεις Προέδρου Κυπριακής Δημοκρατίας, Σχέδιο Ανάκαμψης κλπ.).

Συνέστησε επί του ζητήματος όπως, πριν την ανάθεση της σύμβασης για την αγορά αεροπλάνων πυρόσβεσης τεκμηριωθεί μέσα από κατάλληλη μελέτη των αποτελεσμάτων της μίσθωσης αντίστοιχων υπηρεσιών, η καταλληλότητα, η αποδοτικότητα και η οικονομικότητα της συγκεκριμένης επιλογής.