Ιράν, Ποδόσφαιρο και Επανάσταση: Το απαγορευμένο για τις γυναίκες άθλημα

Του Κωνσταντίνου Αποστόλου

Η επανάσταση στη χώρα του Ιράν κρατάει από το Σεπτέμβριο. Η δολοφονία της 22χρονης Mahsa Amini από την αστυνομία προκάλεσε κύμα βίαιων εξεγέρσεων. Μέχρι στιγμής αριθμούνται πέραν των 400 θανάτων, ανάμεσα τους πολλοί ανήλικοι. Ο αποτροπιασμός των Ιρανών για τα εγκλήματα του κράτους τους έγινε εμφανής στον αγώνα Αγγλία-Ιράν για τους ομίλους του Παγκοσμίου Κυπέλου. Ο κόσμος με πανό και συνθήματα καταδίκασε το καθεστώς και έδειξε την αλληλεγγύη του στις καταπιεσμένες γυναίκες της χώρας. Επιπρόσθετα οι ποδοσφαιριστές αρνήθηκαν να τραγουδήσουν τον εθνικό ύμνο ενώ ορισμένοι οπαδοί αποδοκίμαζαν την ώρα της ανάκρουσης του. Πρώην ποδοσφαιριστές της εθνικής είναι αντιμέτωποι με κατηγορίες από το Ιρανικό Κράτος, όπως ο θρύλος της εθνικής και πρώην επιθετικός της Μπαγερν Μονάχου Ali Karimi ενώ άλλοι έχουν συλληφθεί όπως ο Hossein Mahini1. Οι νυν παίχτες της εθνικής, κόντρα στις απειλές και το φόβο για παρόμοια αντιμετώπιση, έχουν δείξει ανοιχτά την στήριξη τους στις εξεγερμένες γυναίκες της χώρας με πρώτο τον αρχηγό της εθνικής και αμυντικό της ΑΕΚ Αθηνών Ehsan Hadjsafi2.

Σε ένα ανδροκρατούμενο άθλημα εντός μιας άκρος πατριαρχικής κοινωνίας οι γυναίκες του Ιράν, αν και αποκλεισμένες για 40 χρόνια από τα ποδοσφαιρικά γήπεδα, έχουν μια εξέχουσα θέση στη ποδοσφαιρική ιστορία της χώρας. Αν και αποκλεισμένες από τα γήπεδα και γενικότερα από την κοινωνική ζωή, λατρεύουν το ποδόσφαιρο και αψηφούν τις τρομακτικές συνέπειες του Ισλαμικού νόμου για να απολαύσουν το αγαπημένο τους άθλημα.

Οι διεκδικήσεις των γυναικών του Ιράν συμβαίνουν εδώ και δεκαετίες σε όλο το κοινωνικό φάσμα: ακόμα και στον αθλητισμό. Η μεγάλη αγάπη της οικογένειας των Παχλαβί για το ποδόσφαιρο, της οικογένειας που διοικούσε τη χώρα πριν την Ισλαμική επανάσταση, έχει επιβιώσει και ο Ιρανικός λαός λατρεύει το ποδόσφαιρο παρά την επιβολή του Ισλαμικού νόμου και της παράδοσης στην οποία δεν εκτιμάται και ιδιαίτερα (Foer, 2004). Το 1979 υπερισχύουν οι Ισλαμικές δυνάμεις και μαζί επιβάλλονται μια σειρά από απαγορεύσεις στις γυναίκες: από την υποχρεωτική χρήση του χιτζάμπ μέχρι και την απαγόρευση εισόδου σε αθλητικούς αγώνες (με μερικές εξαιρέσεις όπως οι αγώνες πετόσφαιρας).

Στις 29 Νοεμβρίου 1997, η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου ανδρών της χώρας του Ιράν κερδίζει την αντίστοιχη της Αυστραλίας στη Μελβούρνη και προκρίνεται στο Παγκόσμιο Κύπελο του 1998. Με δυο γκολ στα τελευταία λεπτά η εθνική του Ιράν προκρίνεται για δεύτερη φορά, μέχρι τότε, στη ιστορία της στο Παγκόσμιο Κύπελο και τρελαίνει τα πλήθη στη χώρα. Η ομάδα μεταφέρεται με ελικόπτερο στο στάδιο Azadi για να αποθεωθεί. Ο αυστηρός ισλαμικό νόμος απαγορεύει τόσο την παρουσία γυναικών σε αθλητικούς χώρους όσο και τους δημόσιους πανηγυρισμούς μαζί με τους άντρες στους δρόμους. Αψηφώντας τις απαγορεύσεις του κράτους, γυναίκες χορεύουν και τραγουδούν στους δρόμους. Κάποιες μάλιστα έχουν αφαιρέσει τα χιτζάμπ και πανηγυρίζουν έξω από το στάδιο. Αρκετές θα συγκρουστούν με τη αστυνομία και σπάζοντας τα κιγκλιδώματα εισέρχονται στο στάδιο για πρώτη φορά μετά από σχεδόν 20 χρόνια αυστηρών απαγορεύσεων.

Αυτή ήταν η αρχή για να ξεκινήσουν οι γυναίκες του Ιράν να διεκδικούν αυτό που σε άλλες χώρες είναι απολύτως αυτονόητο: την είσοδο τους στα γήπεδα. Η πρώτη δημόσια διαμαρτυρία γίνεται το 2005 έξω από την είσοδο του σταδίου Azadi πριν την έναρξη του φιλικού αγώνα με το Μπαχρέιν3. Ο προαύλιος χώρος του σταδίου Ελευθερία, όπως σημαίνει στα Φαρσί, θα φιλοξενήσει τις περισσότερες πράξεις αντίστασης και ανυπακοής των φίλαθλων γυναικών. Έξω από το στάδιο της ελευθερίας θα εκφραστεί η ανελευθερία αυτών των γυναικών. Έτσι, περίπου 20 γυναίκες φορώντας άσπρα φουλάρια που αναγράφουν: “το μερίδιο των γυναικών, το μισό Azadi”, διεκδικούν ίση μεταχείριση με τους άντρες και παραχώρηση των μισών θέσεων του σταδίου σε γυναίκες. Αυτές οι γυναίκες ήταν η απαρχή ενός γυναικείου κινήματος εντός του απαγορευμένου γι’ αυτές ποδοσφαίρου.

Η εξέλιξη του κινήματος αυτού ήταν η εμφάνιση των “Bearded Girls” και έπειτα “Freedom Women”. Οι “γενειοφόρες γυναίκες” μεταμφιέζονταν σε άντρες για να καταφέρουν να παρακολουθήσουν αγώνες της αγαπημένης τους ομάδας Persepolis. Η Ιρανική ταινία Offside (2006), της οποίας η προβολή απαγορεύτηκε στη χώρα, πραγματεύεται μια παρόμοια συνθήκη4. Ένα κορίτσι μεταμφιέζεται σε άντρας για να εισέλθει στο στάδιο Azadi και να παρακολουθήσει αγώνα της εθνικής για τα προκριματικά του Παγκοσμίου Κυπέλου του 2006. Το γεγονός αυτό δεν είναι προϊόν μυθοπλασίας. Υπάρχει το παράδειγμα της Leyli5 (ψευδώνυμο), που το 2017 μεταμφιέστηκε για να παρακολουθήσει την αγαπημένη της ομάδα Persepolis στο τελευταίο παιχνίδι της χρονιάς όπου και θα κατακτούσε τον τίτλο του πρωταθλήματος μετά από εννιά χρόνια. Όπως επίσης και η Ιρανή ποιήτρια, οπαδός και ακτιβίστρια Zahra Khoshnavaz6 που έχει επανειλημμένα εισέλθει με ανδρικά ρούχα, μούσι και μουστάκι στις κερκίδες ποδοσφαιρικού γηπέδου. Οι “γυναίκες της ελευθερίας”, οι μεταμφιεσμένες γυναίκες όλο και πλήθαιναν στα γήπεδα της χώρας. Οι φωτογραφίες τους κυκλοφορούσαν στα social media γελοιοποιώντας το καθεστώς και τις απαγορεύσεις του. Το κράτος αποφασίζει να αυξήσει τις κάμερες και την αστυνόμευση στα γήπεδα7.

Υπάρχει και η ιστορία της άτυχης Sahar Khodayari, του “μπλέ κοριτσιού”, που συνελήφθει το Μάρτιο του 2019 προσπαθώντας να εισέλθει στο γήπεδο μεταμφιεσμένη για να παρακολουθήσει την αγαπημένη της ομάδα Esteghlal8. Μερικούς μήνες μετά η Sahar οδηγείται στο δικαστήριο όπου καταδικάζεται σε 6 μήνες φυλάκισης. Η Sahar με το που αποχωρεί λούζεται με βενζίνη και αυτοπυρπολείται ως ένδειξη διαμαρτυρίας έξω από το δικαστήριο. Ένα μήνα μετά θα επιτραπεί και επίσημα για πρώτη φορά μετά από 40 χρόνια η είσοδος γυναικών σε ποδοσφαιρικούς αγώνες.

Η απαγόρευση των γυναικών από ποδοσφαιρικούς αγώνες καταργείται ανεπίσημα το 2018 όπου μερικές εκατοντάδες γυναίκες θα παρακολουθήσουν το φιλικό αγώνα ενάντια στην Βολιβία. Το 2019 καταργείται και επίσημα η απαγόρευση μετά από τη δημόσια κατακραυγή για το θάνατο της Sahar και τις πιέσεις της FIFA9. Παρά την είσοδο των γυναικών στο στάδιο “Ελευθερία”, ο έλεγχος και ο περιορισμός της ελευθερίας τους δεν παύει να υφίσταται. Ακόμα επιβάλλεται η απαγόρευση εισόδου σε όσες γυναίκες δεν είναι ντυμένες ενδεδειγμένα ή φέρουν κάποιο σύνθημα “απειλητικό” για το καθεστώς. Ωστόσο η παρουσία τους στο γήπεδο δεν παύει να είναι μια συμβολική νίκη των γυναικών του Ιράν ενάντια στην πατριαρχία. Ενάντια στο καθεστώς που θέλει το ποδόσφαιρο προς τέρψη των ανδρών. Που θέλει το ποδόσφαιρο ως αντρική αποκλειστικότητα. Ένα καθεστώς που αποκλείει τις γυναίκες από την αθλητική ζωή και γενικότερα κάθε κοινωνική συνθήκη. Καμιά γυναίκα δεν θα έπρεπε να υποδύεται τον άντρα για να παρακολουθήσει την αγαπημένη της ομάδα. Δεν θα έπρεπε να υιοθετεί αντρικά χαρακτηριστικά για απολαμβάνει δικαιώματα τα οποία θα έπρεπε να είναι αυτονόητα και καθολικά.

Ομάδες ακτιβιστών και υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων ζητούσαν τον αποκλεισμό της εθνικής ποδοσφαίρου του Ιράν από το Παγκόσμιο Κύπελο του Κατάρ10. Ωστόσο οι εικόνες των παιχτών στο γήπεδο και των οπαδών στις κερκίδες μαρτυρούσαν ένα άλλο Ιράν. Κοσμικό και χωρίς λογοκρισία. Οι Ιρανοί που παραβρέθηκαν στο Κατάρ χρησιμοποίησαν τη προβολή που τους δόθηκε για να στρέψουν τα βλέμματα εκατοντάδων εκατομμυρίων θεατών προς την αιματοβαμμένη χώρα τους. Εκμεταλλεύτηκαν το αθλητικό θέαμα για να καταδικάσουν το καθεστώς στη χώρα τους και να συμπαρασταθούν στις γυναίκες.

Βιβλιογραφία

Foer, F. (2004). How soccer explains the world: An unlikely theory of globalization (p. 261). New York: HarperCollins.