Η προστασία των ανεξάρτητων θεσμών και των μέσων ενημέρωσης είναι το κλειδί για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Αυτό ήταν το συμπέρασμα της δεύτερης ημέρας της Διεθνούς Διάσκεψης με τίτλο «Καταπολέμηση της διαφθοράς, υπεράσπιση της δημοκρατίας: ο ρόλος των εθνικών κοινοβουλίων», που διοργανώθηκε από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE PA), το Σάββατο.
Η τρίτη και τελευταία συνεδρία του Συνεδρίου επικεντρώθηκε στη συμβολή των ανεξάρτητων θεσμών και των ΜΜΕ στην πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς.
Το συνέδριο το Σάββατο άνοιξε ο πρώην Γενικός Εισαγγελέας της Κυπριακής Δημοκρατίας Κώστας Κληρίδης. Στις παρατηρήσεις του εστίασε στη σημασία της ανεξαρτησίας των θεσμών. Είπε ότι ο Γενικός Εισαγγελέας έχει κατηγορηθεί κατά καιρούς για υπερβάλλοντα ζήλο κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του και άμεσα ή έμμεσα έχει απειληθεί με απόλυση για αυτό.
Τόνισε την ανάγκη για στενή συνεργασία μεταξύ πραγματικά ανεξάρτητων και ενισχυμένων ελεγκτικών και εισαγγελικών αρχών, καθώς η αποτελεσματικότητά τους διακυβεύεται, εξαιτίας της έλλειψη τεχνογνωσίας στη διερεύνηση και δίωξη οικονομικών εγκλημάτων, της έλλειψης επαρκούς προσωπικού για τη δίωξη, καθώς και της έλλειψης έμπειρων δικαστών για τέτοιες υποθέσεις.
Αναφορές Κ. Κληρίδη για μη ανεξάρτητα ΜΜΕ
Σε ό,τι αφορά τα ΜΜΕ, ο κ. Κληρίδης σημείωσε ότι ο ρόλος τους στην καταπολέμηση της διαφθοράς είναι πολύ ουσιαστικός. Δυστυχώς, είπε, ορισμένα μέσα ενημέρωσης δεν απολαμβάνουν της απαραίτητης ανεξαρτησίας για να πάρουν σταθερή θέση κατά της διαφθοράς, επειδή ελέγχονται από πολιτικά κόμματα. Αυτό τους κάνει να τείνουν να είναι επιλεκτικοί για το ποιες υποθέσεις θα δημοσιεύσουν.
Τόνισε επίσης ότι δεν υπάρχουν αποτελεσματικές διαδικασίες για την εξακρίβωση των προσώπων που κρύβονται πίσω από τους δηλωμένους ιδιοκτήτες και μετόχους των ΜΜΕ. Τέλος, αναφέρθηκε στη διασύνδεση των ΜΜΕ με τον τραπεζικό τομέα, λόγω των ετήσιων εσόδων που εισπράττουν τα ΜΜΕ από τις τράπεζες με τη μορφή διαφήμισης, γεγονός που οδηγεί τα περισσότερα ΜΜΕ να δίνουν λιγότερο χρόνο σε υποθέσεις που αφορούν παρατυπίες του τραπεζικού τομέα.
Ο κ. Κληρίδης σημείωσε ότι θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στον διορισμό καταρτισμένων και έντιμων ανθρώπων σε καίριες θέσεις.
Καταλήγοντας, ανέφερε ότι οι παραπάνω δυσκολίες δεν πρέπει να γίνονται φτηνές δικαιολογίες για να μην καταπολεμήσουμε τη διαφθορά, αλλά να ενισχύσουν την αποφασιστικότητά μας να την καταπολεμήσουμε.
Ο Ντρου Σάλιβαν, συντάκτης και συνιδρυτής του Προγράμματος Αναφοράς Οργανωμένου Εγκλήματος και Διαφθοράς (OCCRP), σημείωσε ότι η δουλειά της δημοσιογραφίας είναι να λέει την αλήθεια, να κατανοεί και να εξηγεί το πρόβλημα και να υποχρεώνει τους υπεύθυνους να λογοδοτούν για τις πράξεις τους.
«Ένας ελεύθερος και ανεξάρτητος Τύπος είναι ο ακρογωνιαίος λίθος κάθε δημοκρατίας», είπε, προσθέτοντας ότι «οι δημοσιογράφοι υπηρετούν σαν καναρίνια σε ανθρακωρυχείο. Εάν πεθαίνουμε, είναι πιθανό η δημοκρατία να πεθαίνει στη χώρα σας», είπε αναφερόμενος στις επιθέσεις τις οποίες υφίστανται οι δημοσιογράφοι στον αγώνα τους κατά της διαφθοράς.
Είπε ότι “η βιομηχανία εγκληματικών υπηρεσιών”, όπως την αποκάλεσε, έχει κυριαρχήσει: είναι οι τράπεζες, τα δικηγορικά γραφεία, τα πρακτορεία εγγραφής off-shore εταιρειών, τα hedge funds κ.λπ. Αυτοί έχουν παγκοσμιοποιήσει το οργανωμένο έγκλημα και τη διαφθορά με ένα τρόπο που δεν έχουμε ξαναδεί, ενώ πολλοί από αυτούς είναι πολιτικά ισχυροί. Σημείωσε ότι είναι υπεύθυνοι για πράγματα όπως το Brexit και την αύξηση των εξτρεμιστικών κομμάτων.
Οι μεμονωμένες κυβερνήσεις συχνά δεν έχουν τη συναίνεση ή τα εργαλεία για την καταπολέμηση των παγκόσμιων προβλημάτων, ενώ η διεθνής συνεργασία δεν είναι αυτό που θα έπρεπε, είπε. Γι’ αυτό ο Τύπος είναι «ο μοναδικός φυσικός θηρευτής που έχει το παγκόσμιο έγκλημα και η διαφθορά».
Ο OCCRP μηνύθηκε τρεις φορές στην Κύπρο
Το OCCRP είναι υπεύθυνος για την αποκάλυψη των Panama papers, των Pandora papers και άλλων σημαντικών ιστοριών ερευνητικής δημοσιογραφίας που οδήγησαν σε 7,7 δισεκατομμύρια δολάρια σε κατασχέσεις και πρόστιμα, σε περισσότερες από 600 συλλήψεις, κατηγορίες και ποινές, σε 370 έρευνες, αλλαγές νομοθεσίας, εταιρικές δράσεις και δράσεις της κοινωνίας των πολιτών, και στην ανατροπή πέντε κυβερνήσεων, είπε.
«Αντί να μας πλημμυρίζουν με χρήματα, μας επιτίθενται συχνά», είπε ο κ. Σάλιβαν, αφού πολλοί δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν, παρενοχλήθηκαν, συκοφαντήθηκαν, μηνύθηκαν. Σημείωσε ότι ο οργανισμός του έχει μηνυθεί 3 φορές στην Κύπρο. Όταν ρωτήθηκε από τη συντονίστρια Ειρήνη Χαραλαμπίδου να κατονομάσει τα άτομα από την Κύπρο που μήνυσαν τον OCCRP, είπε ότι είναι δικηγορικά γραφεία, αναφέροντας μόνο τον αποθανόντα δικηγόρο Νεοκλέους.
Ο κ. Σάλιβαν τόνισε τη σημασία της ρύθμισης των «Στρατηγικών αγωγών κατά της συμμετοχής του κοινού (SLAPP)», ενθαρρύνοντας τα κοινοβούλια να θεσπίσουν ισχυρές νομοθεσίες που να περιορίζουν τις SLAPP, έτσι ώστε οι δημοσιογράφοι να προστατεύονται από πολλές αγωγές, προκειμένου να βοηθηθούν στην καταπολέμηση της διαφθοράς.
«Δεν υπήρξαν πραγματικές συνέπειες για το σκάνδαλο των διαβατηρίων»
Ο συντάκτης του Προγράμματος Enablers του Bureau of Investigative Journalism, Franz Wild, είπε ότι η ερευνητική δημοσιογραφία φέρνει αποτελέσματα. Ο ίδιος συνεργάζεται με έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που δημοσιεύει με συνεργάτες όπως οι NYT, ο Guardian, το BBC κ.λπ. Ο Wild σημείωσε ότι το επιχειρηματικό μοντέλο για τη δημοσιογραφία δεν είναι βιώσιμο και αναγκάζεται να βασίζεται σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς.
Είπε επίσης ότι οι δημοσιογράφοι δολοφονούνται, συλλαμβάνονται, παρενοχλούνται, έχουν ελάχιστη υποστήριξη. «Την περασμένη εβδομάδα έλαβα μια επιστολή από μια μεγάλη αμερικανική δικηγορική εταιρεία που απειλούσε να μου κάνει μήνυση για ένα άρθρο που δημοσίευσα», είπε, και αυτό κοστίζει ακριβά.
«Σήμερα, συχνά πιστεύουμε ότι έχουμε μεγαλύτερα προβλήματα, όπως η ρωσική επίθεση στην Ουκρανία. Δεν μπορείς να καταλάβεις την απολυταρχία, χωρίς να καταλάβεις τη διαφθορά. Είναι ζήτημα εθνικής ασφάλειας», είπε, προσθέτοντας ότι είναι απαραίτητο να χρηματοδοτήσουν τα κράτη τις προσπάθειες επιβολής του νόμου, καθώς το παγκόσμιο οργανωμένο έγκλημα έχει πολλά μέσα στη διάθεσή του.
Σημείωσε ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ της διαφθοράς και όλων των άλλων ζητημάτων και οι κυρώσεις της ΕΕ σε Ρώσους ολιγάρχες ως αντίδραση στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι μια παραδοχή σε αυτό.
Τέλος, αναφερόμενος στο σκάνδαλο των κυπριακών «Χρυσών Διαβατηρίων», σημείωσε ότι ενώ ο εμπλεκόμενος Πρόεδρος της Βουλής παραιτήθηκε, δεν υπήρξαν πραγματικές συνέπειες, καμία ατομική ευθύνη. «Και δεν ακούτε κανέναν πολιτικό να απαιτεί περισσότερα», είπε.
Στις απειλές για απόλυσή του αναφέρθηκε ο Ο. Μιχαηλίδης
Ο Γενικός Ελεγκτής Οδυσσέας Μιχαηλίδης, αναφερόμενος σε φαινόμενα διαφθοράς στην Κύπρο, τόνισε ότι η καταπολέμηση της διαφθοράς απαιτεί την αποτελεσματική άσκηση του εποπτικού ρόλου των ελεγκτικών αρχών, των κοινοβουλίων και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, καθώς και της μεταξύ τους συνεργασίας.
Σημείωσε ότι το γραφείο του προσπάθησε να διερευνήσει το πρόγραμμα Κυπριακών διαβατηρίων. Ήρθε όμως αντιμέτωπο με καθυστερήσεις και περιορισμένη πρόσβαση στα δεδομένα που ζήτησαν, καθώς η κυβέρνηση αρνήθηκε να παράσχει πρόσβαση σε πληροφορίες. Τα ευρήματά τους επιβεβαιώθηκαν από το ντοκιμαντέρ του Aljazeera.
Μετά την έκθεσή του για το θέμα, υπήρξαν απειλές για απόλυσή του, κατηγορώντας τον για ανάρμοστη συμπεριφορά, ενώ τα ΜΜΕ μετέδιδαν ότι θα ασκηθεί ποινική δίωξη εναντίον του.
Σημείωσε ότι η πρόληψη της διαφθοράς δεν είναι καθήκον του Ελεγκτή. Ο Ελεγκτής εντοπίζει μια απάτη και καλείται να την αναφέρει στο κοινοβούλιο, μέσω της εκτελεστικής εξουσίας.
Τόνισε επίσης τον σημαντικό ρόλο των μέσων ενημέρωσης προκειμένου να είναι σε θέση να μεταδώσουν καλά το μήνυμα του ελέγχου.
Στα καταληκτικά σχόλια του Συνεδρίου, ο Πρέσβης Igli Hasani, Συντονιστής του Γραφείου Οικονομικών και Περιβαλλοντικών Δραστηριοτήτων του ΟΑΣΕ, είπε ότι οι νομοθέτες είναι 10 χρόνια πίσω από τη ρύθμιση του οργανωμένου εγκλήματος, καθώς το τελευταίο διαθέτει συνεχώς νέα μέσα για να δρα, όπως τα κρυπτονομίσματα κ.λπ.
Στην τελική της ομιλία, η συντονίστρια Ειρήνη Χαραλαμπίδου, Αντιπρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του ΟΑΣΕ και Ειδική Αντιπρόσωπος για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς, είπε ότι οι ανεξάρτητοι θεσμοί είναι πολύ σημαντικοί και πρέπει να τους περιφρουρούμε. Ειδικότερα επισήμανε την ανάγκη αλλαγής του τρόπου διορισμού των ανεξάρτητων αξιωματούχων, ώστε να διασφαλίζεται η ανεξαρτησία τους και να αποφεύγονται εξωτερικές παρεμβάσεις στην εκτέλεση των καθηκόντων τους. «Οι άνθρωποι δεν μπορούν να διορίζονται από ένα άτομο, γιατί θα αισθάνονται υποχρεωμένοι απέναντί του», επεσήμανε. Είπε επίσης ότι «πρέπει να προφυλάξουμε τα μέσα ενημέρωσης με νομοθετικές ρυθμίσεις που θα απαγορεύουν τις παρεμβάσεις στο έργο τους», προσθέτοντας ότι είναι απαραίτητη μια αλλαγή κουλτούρας, εκπαίδευση και δικαιοσύνη.
Η Margareta Cederfelt, Πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του ΟΑΣΕ είπε ότι εφόσον η διαφθορά είναι παγκοσμιοποιημένη, η πολυμερής συνεργασία για την καταπολέμησή της είναι πολύ σημαντική.
