Οικονομικές εξελίξεις στην Κύπρο και στον κόσμο το 2021: Ανακάμψη με αστερίσκους και ερωτηματικά

Η οικονομική ανάκαμψη από τη συρρίκνωση που προκάλεσε η πανδημία της Covid το 2020, ωθούμενη από την παγκόσμια προσπάθεια για προώθηση των εμβολιασμών, η μεγάλη αβεβαιότητα που δημιουργεί η νέα μετάλλαξη Όμικρον, τα ερωτηματικά στον απόηχο της εκτόξευσης του πληθωρισμού, καθώς και τα προβλήματα στις αλυσίδες τροφοδοσίας και η εκτόξευση του ενεργειακού κόστους, είναι τα γεγονότα που σημάδεψαν την παγκόσμια οικονομία το 2021.

Στη χώρα μας, το 2021 κύλησε περίπου στο ίδιο μοτίβο. Η συρρίκνωση της οικονομίας λόγω της Covid ήταν βραχύβια, με την ανάκαμψη να καλύπτει το χαμένο έδαφος του 2020 ενώ η μετάλλαξη Όμικρον αποτελεί τον αστάθμητο παράγοντα. Παράλληλα αυτό που χαρακτήρισε το 2021 όσον αφορά το οικονομικό γίγνεσθαι στην Κύπρο ήταν η λήψη σε επίπεδο πολιτικής κάποιων διαρθρωτικών αποφάσεων, η υλοποίηση των οποίων έχει τα εχέγγυα να ενδυναμώσει τη βιώσιμη ανάπτυξη της οικονομίας, επηρεάζοντας με τον τρόπο αυτό τις μελλοντικές γενιές.

Παγκόσμια οικονομία: Εμβολιασμοί, «Όμικρον» και πληθωρισμός

Έπειτα από τη συρρίκνωση σε ρυθμό 3,1% το 2020 η παγκόσμια οικονομία εκτιμάται ότι θα ανακάμψει με 5,9% το 2021 και θα συνεχίσει με ρυθμό 4.9% το 2022, με βάση τις εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Οι αναπτυγμένες οικονομίες έπειτα από τη συρρίκνωση 4,5% το 2020 θα ανακάμψουν με την ανάπτυξη το 2021 να εκτιμάται στο 5,2%, βάσει του Wold Economic Outlook του ΔΝΤ (Οκτώβριος 2021).

Η διαφορά από το 2020 και τα οριζόντια lockdown, που «κλείδωσαν» την οικονομική δραστηριότητα οφείλεται στους εμβολιασμούς, οι οποίοι με βάση τα τελευταία στοιχεία έφθασαν τα 9 δισεκατομμύρια δόσεις παγκοσμίως. Οικονομολόγοι εκτιμούν ότι ο εμβολιασμός έσπασε τη συσχέτιση της υγειονομικής κρίσης από την οικονομική δραστηριότητα, αν και η ανατολή του 2021 είχε γίνει με τις περισσότερες χώρες σε κατάσταση lockdown. Ωστόσο, οι εμβολιασμοί αποτέλεσαν ένα «οικονομικό όπλο», αφού απέτρεψαν το ενδεχόμενο περισσότερων οριζόντιων lockdown που θα υπονόμευαν την ανάκαμψη το 2021.

Παράλληλα, η άνευ προηγουμένου απάντηση στην κρίση τόσο σε δημοσιονομικά μέτρα όσο και νομισματικά (Fed και ECB), διοχέτευσε τεράστιους οικονομικούς πόρους στην τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας. Για πολλούς ειδικούς, η απάντηση στην πανδημία ήταν η μεγαλύτερη απάντηση που δόθηκε ποτέ σε περιόδους κρίσης.

Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έριξαν τρισεκατομμύρια στις αγορές ομολόγων, ενώ οι κυβερνήσεις εισήλθαν σε δημοσιονομική επέκταση προκειμένου να στηρίξουν τις οικονομίες των χωρών τους.  Ενδεικτική ήταν και η ανταπόκριση της ΕΕ, η οποία για πρώτη φορά στην ιστορία, ανέστειλε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, τους γνωστούς δημοσιονομικούς κανόνες, μέχρι το τέλος του 2022, επιτρέποντας στα κράτη – μέλη να δαπανήσουν δημόσιο χρήμα για στήριξη των οικονομικών τους. Ερωτηματικό όμως αποτελεί η απότομη αύξηση του χρέους και πολλοί διερωτώνται αν η πανδημία δώσει τη θέση της σε μια κρίση χρέους, στο πρότυπο της κρίσης του 2010, που έπληξε την ΕΕ.

Στον αντίποδα υπάρχει το επιχείρημα πως οι χαμηλές αποδόσεις στις αγορές κρατικών ομολόγων επιτρέπουν στα κράτη να φέρουν υψηλότερο χρέος, αφού μπορούν να το εξυπηρετήσουν. Παράλληλα, σε μια άλλη άνευ προηγουμένου κίνηση η ΕΕ εξέδωσε χρέος προκειμένου να χρηματοδοτήσει τη Διευκόλυνση Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το NexGenerationEU, με πέραν από €800 δισεκατομμύρια, χρηματοδοτώντας έτσι την ανάκαμψη της ΕΕ και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των οικονομιών των κρατών – μελών της.

Θα είναι παροδικός ο πληθωρισμός ή όχι;

Ωστόσο ο πακτωλός των χρημάτων που έριξαν κυβερνήσεις και Κεντρικές Τράπεζες οδήγησε σε μια παράπλευρη απώλεια: την εκτόξευση του πληθωρισμού σε επίπεδα πολύ υψηλότερα των επιπέδων προ της πανδημίας. Η τεράστια ρευστότητα που υπάρχει στην αγορά, η στήριξη της κατανάλωσης σε συνδυασμό με τη συμφόρηση της προσφοράς (supply-side bottlenecks) λόγω των καθυστερήσεων που προέκυψαν σε σημεία παραγωγής από τα lockdown, οδήγησαν τον πληθωρισμό πέραν των στόχων των κεντρικών τραπεζών. Με βάση τα τελευταία στοιχεία, ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο βρισκόταν στο 6,8% και στην ευρωζώνη στο 4,9%.

Αν και στις ΗΠΑ η συζήτηση κατατείνει στο ότι ο πληθωρισμός δεν είναι παροδικός, στην ΕΕ, η επικεφαλής της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ λέει ότι θα αρχίσει να υποχωρεί από τις αρχές του 2022 και στα μέσα του έτους θα επιταχύνει περισσότερο συγκλίνοντας με τον στόχο της ΕΚΤ για 2%.

Κύπρος: Ανάκαμψη με αστερίσκους αλλά και διαρθρωτικές αποφάσεις

Στο ίδιο μήκος κύματος, στην Κύπρο η μεγάλη δημοσιονομική επέκταση του 2020 απέτρεψε την μεγαλύτερη συρρίκνωση της οικονομίας το 2020 (-5,2%) με τις εκτιμήσεις για το 2021 να δείχνουν ότι η κυπριακή οικονομία θα ανακτήσει το χαμένος έδαφος με ανάπτυξη 5,4% φέτος και 4,2% το 2022, βάσει των προβλέψεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Φυσικά υπάρχουν αστερίσκοι στην οικονομική πορεία λόγω της εμφάνισης της μετάλλαξης Όμικρον ενώ ερωτηματικά εκ νέου προβάλλουν στον ορίζοντα για την τουριστική βιομηχανία, η οποία θα εξαρτηθεί τόσο από επιδημιολογική εικόνα της χώρας μας όσο και από τις επιλογές των άλλων κρατών και δη των βασικότερων μας αγορών (Ηνωμένο Βασίλειο, Ρωσία).

Επίσης, σε υψηλά επίπεδα ανήλθε ο πληθωρισμός, κυρίως λόγω της μεγάλης ανόδου της τιμής της ενέργειας (πάνω των $80 ανά βαρέλι για το πετρέλαιο και ρεκόρ στις τιμές φυσικού αερίου), αναγκάζοντας την κυπριακή Κυβέρνηση να προχωρήσει στη μείωση του ΦΠΑ στο ηλεκτρικό ρεύμα από το 19% στο 5%, σε ευάλωτα νοικοκυριά για περίοδο έξι μηνών.

Ερωτηματικό υπάρχει και για την εκτόξευση του δημοσίου χρέους της χώρας, αν και σημαντικό μέρος του χρέους οφείλεται στην τήρηση πολύ υψηλών ρευστών διαθέσιμων (πέριξ του 20% του ΑΕΠ) τα οποία η Κυβέρνηση συσσώρευσε από το 2020, προκειμένου να μπορέσει να στηρίξει την πραγματική οικονομία.

Ωστόσο, σημαντικές εξελίξεις στην χρονιά που φεύγει είχαμε σε επίπεδο πολιτικών διαρθρωτικών αποφάσεων, οι οποίες εφόσον υλοποιηθούν ορθά, θα ενισχύσουν το δυνητικό ΑΕΠ της χώρας και, όπως πιστεύεται, θα ενισχύσουν τη βιώσιμη ανάπτυξη.  Ο λόγος για το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ύψους €1,2 δισεκατομμυρίων ευρώ. Το εθνικό σχέδιο είναι συνδεδεμένο με μια σειρά μεταρρυθμίσεων, που θα ενισχύσουν ανθεκτικότητα της οικονομίας. Παράλληλα, το σχέδιο «Κύπρος το Αύριο» έχει ενσωματώσει και τη μακροχρόνια στρατηγική του Συμβουλίου Ανάπτυξης και Οικονομίας γνωστό ως «Όραμα 2025» που αποσκοπεί στην διαφοροποίηση του μοντέλου ανάπτυξης της χώρας με μια πιο ισορροπημένη κατανομή των παραγωγικών τομέων.

Κρίσιμης σημασίας για το μέλλον είναι επίσης οι δράσεις που αφορούν τη πράσινη μετάβαση αλλά και την υιοθέτηση της ψηφιακής τεχνολογίας. Μόνο μέσω του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα διατεθούν συνολικά πέραν των 280 εκατομμυρίων ευρώ για την ψηφιακή μετάβαση, ποσό που αντιστοιχεί στο 23% του συνολικού προϋπολογισμού του εν λόγω Σχεδίου.

Η ψηφιακή μετάβαση σχετίζεται μεταξύ άλλων στον ψηφιακό μετασχηματισμό της Κεντρικής Κυβέρνησης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, στον ψηφιακό μετασχηματισμό του συστήματος απονομής δικαιοσύνης, στην ανάπτυξη διασυνοριακών υπηρεσιών ηλεκτρονικής υγείας, στην επέκταση των δικτύων υπερ-υψηλών ταχυτήτων σε όλη την Κύπρο, περιλαμβανομένων απομακρυσμένων ή μη καλυπτόμενων περιοχών και στην ψηφιακή σύνδεση Κύπρου – Ελλάδος με υποθαλάσσιο καλώδιο οπτικών ινών.

Βέβαια, οι μεταρρυθμίσεις θα χρειαστούν τη συναίνεση όλων των πολιτικών δυνάμεων προκειμένου να επέλθουν οι αναγκαίες τομές στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, στο σύστημα Απονομής Δικαιοσύνης και στη δημόσια υπηρεσία.

Επιπλέον, κατά το 2021 στηρίχθηκαν 210 χιλιάδες εργαζόμενοι, αυτοτελώς εργαζόμενοι και άνεργοι που επηρεάστηκαν από τις συνέπειες της πανδημίας, με ποσό πέραν των €760 εκατομμυρίων από τον Μάρτιο 2020 μέχρι το τέλος του 2021 μέσω των Ειδικών Σχεδίων που υλοποιούνται από το Υπουργείο Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Επιπρόσθετα, έχουν στηριχθεί επιχειρήσεις που έχουν επηρεαστεί με εφάπαξ χορηγίες για τα λειτουργικά τους έξοδα με ποσά που υπερβαίνουν τα €160 εκατ.

Η συγκράτηση της ανεργίας επέτρεψε την έναρξη του διαλόγου μεταξύ της Κυβέρνησης και των κοινωνικών εταίρων να ξεκινήσουν τον διάλογο για την θέσπιση του κατώτατου μισθού, για πρώτη φορά μετά την ίδρυση της Δημοκρατίας. Η όλη διαδικασία είχε προγραμματιστεί για το 2020, αλλά είχε αναβληθεί λόγω της πανδημίας.

Το 2021 οι κυπριακές αρχές εξήγγειλαν την πρόθεσή τους για μια φορολογική μεταρρύθμιση, η οποία θα συνδυάσει την εισαγωγή τελών προς επίτευξη των πράσινων στόχων της χώρας, σε συνδυασμό με την άνοδο του εταιρικού φόρου και της διαφοροποίησης άλλων φορολογικών επιβαρύνσεων (λογιζόμενη κατανομή μερισμάτων, τέλος επιχειρήσεων). Η κίνηση αυτή γίνεται μετά τη συμφωνία των κρατών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).

Τραπεζικός τομέας και ΜΕΔ

Τέλος το 2021 ήταν και η χρονιά που έγιναν αποφασιστικά βήματα για την μείωση του ποσοστού μη εξυπηρετούμενων δανείων σε μονοψήφια επίπεδα, ενός σημαντικού ορόσημου, μετά την κρίση του 2013. Ήδη η Τράπεζα Κύπρου με την τρίτη συναλλαγή πώλησης ΜΕΔ “Helix 3” μείωσε το ποσοστό της στο 8,6% του συνολικού της δανειακού χαρτοφυλακίου, ενώ η Ελληνική Τράπεζα αναμένεται να το πετύχει εντός του επόμενου έτους με την ολοκλήρωση του “project Starlight”.

Με βάση τα τελευταία στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, από την κορύφωσή τους στις αρχές του 2015, τα “κόκκινα” δάνεια υποχώρησαν σε ποσοστό 82% ή κατά €22 δισεκατομμύρια. Ωστόσο η πρόκληση για τις τράπεζες το 2022 αναμένεται να επικεντρωθεί στην συρρικνούμενη λειτουργική κερδοφορία, κυρίως μέσω της μείωσης του δείκτη κόστους προς έσοδα.