Ο Βίκτωρ Ιωαννίδης (1903-1984) και η Λάρνακα (1942-1948)

Μεγάλη λαχτάρα με βρήκε όταν επισκέφθηκα την κυρία Καλυψώ Αβρααμίδου, στο αρχοντικό της στην πλατεία Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα, προς το τέλος της δεκαετίας του ’70. Επαγγελματικοί λόγοι με έφεραν στο σπίτι αυτό, όπου ανεβαίνοντας τη μεγάλη σκάλα που οδηγούσε στο ανώϊ, , πάγωσα βλέποντας στο μεγάλο τοίχο ένα τεραστίων διαστάσεων ( 200Χ176 εκ.) πίνακα-αφίσα σε κανβά με πρόσωπα και χρώματα γνώριμα από τη μαθητική μου ζωή στο Λανίτειο Γυμνάσιο Λεμεσού. «Αυτός ο πίνακας είναι του Βίκτωρα Ιωαννίδη» ψιθύρισα, και αμέσως το μάτι μου καρφώθηκε στη μεγάλη σφραγίδα στο κάτω δεξιά μέρος του . «ΑΤΕΛΙΕ ΙΩΑΝΝΙΔΗ». 

 Δεν πίστευα στα μάτια μου. Στη συζήτηση που ακολούθησε η  μ. Καλυψώ Αβρααμίδου μου εξήγησε ότι ο πίνακας δημιουργήθηκε στο ΑΤΕΛΙΕ ΙΩΑΝΝΙΔΗ ( 1936), στάληκε σε διεθνή έκθεση στο Παρίσι από την Υποδηματοποιία ΑΒΡΑΑΜΙΔΗ και από την ημέρα που επέστρεψε στη Λάρνακα, παρέμεινε εκεί για να μεταφερθεί αργότερα στη Λευκωσία, πράγμα που δεν έγινε ποτέ. Μου ανέφερε επίσης μερικά πράγματα για την παραμονή του Βίκτωρα Ιωαννίδη στη Λάρνακα σαν καθηγητή Τέχνης.

 Έκτοτε, κατά καιρούς συναντούσα ανθρώπους που τον γνώρισαν ή ήταν μαθητές του. Έμαθα ότι συνεχώς έκανε σκίτσα καθηγητών. Ψάχνοντας με τον καιρό είδα ότι έπρεπε να μάθω περισσότερα για το πέρασμά του από την πόλη του Ζήνωνα.

 Ο αγαπημένος καθηγητής τέχνης και ζωγράφος των Λεμεσιανών μαθητών του Λανιτείου Γυμνασίου,  με το χαρακτηριστικό του παπιγιόν, δίδαξε τέχνη και στο Παγκύπριο Εμπορικό Λύκειο Λάρνακας (Π.Ε.Λ.Λ.) μεταξύ 1942-1948. Μια δύσκολη περίοδος λόγω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ξέρουμε ότι, λόγω της εκκένωσης, οι μαθητές του Π.Ε.Λ.Λ. μεταφέρθησαν για ένα  χρόνο (1941-42) στο Δάλι, όπως και οι μαθητές της Αμερικανικής Ακαδημίας Λάρνακας στα Λεύκαρα. Σημειώνουμε επίσης ότι ο τύπος της εποχής, εκτός από τις ανταποκρίσεις για τις τελικές γιορτές των σχολείων, δεν είχαν θέματα σχετικά με καλλιτεχνικές εκθέσεις μαθητών κ.λ.π. 

 Το πέρασμα του από τη Λάρνακα άφησε τις καλύτερες αναμνήσεις στους μαθητές και τους Λαρνακείς γενικά.  Κατά τα χρόνια που δίδαξε στη Λάρνακα είχε συνήθειο να σκιτσάρει συνάδελφούς του, κυρίως τις χρονιές 1942-45. 

 Τα σκίτσα  αυτά ανήκουν σε διάφορες οικογένειες  και απεικονίζουν κυρίως συνάδελφους καθηγητές του Εμπορικού Λυκείου Λάρνακας, στους τοίχους του οποίου ήταν αναρτημένα τα σκίτσα για αρκετό καιρό. 

 Πολύ πιθανόν στην αρχή να έμενε και στο οικοτροφείο του Λυκείου.Υπάρχει φωτογραφία του μαζί με  τους καθηγητές Τσικνόπουλο και Λεκό ( ο δεύτερος έμενε στο οικοτροφείο)…

 Μια πληροφορία τον φέρει να νοικιάζει δωμάτιο σε σπίτι στη γωνία των οδών Αποστολίδη και Ριχάρδου Λεοντόκαρδου ( μετέπειτα οδό Σουρουκλή), που ανήκε στην Κατίνα Λάμπρου Κυριακίδη. 

 Μετά το γάμο του με τη Μαρούλλα Ισιδώρου Μακρίδου, το 1946, έμενε περιστασιακά σε σπίτι που βρισκόταν στη γωνία Ερμού-Ζήνωνος Κιτιέως ( Κρύσταλ Πάλλας). Στο σπίτι αυτό ( πρώην οικογένειας Τζέπη) κατοικούσε το γεύγος Παύλος και Αρτούλα Μπούτρος.  Η Αρτούλλα ήταν αδελφή της γυναίκας  του Βίκτωρα.

 Προσπάθειά μας να εντοπίσουμε στοιχεία στο αρχείο του Παγκυπρίου Εμπορικού Λυκείου Λάρνακας δεν απέφεραν καρπούς. Μέρος των σχετικών αρχείων, κατά την κατεδάφιση του παλαιού κτηρίου ( Ζαχαριάδειο και Αποστολίδειο) και τη μεταφορά το 1968-69  προς και από το οίκημα , όπου μεταφέρθη  προσωρινά, φαίνεται ότι διεσπάρθηκε, κατεστράφη ή χάθηκε καθώς επίσης και στις κατά καιρούς μετακινήσεις του λόγω ασκήσεων για περίπτωση σεισμών, πυρκαγιάς κ.λ.π. Τα ίδια προβλήματα πιστεύω υπάρχουν σε πολλά παλιά σχολεία, που είχαν παρόμοια εξέλιξη.

Το Π.Ε.Λ.Λ. ήταν τότε χωρισμένο σε Τμήμα Αρρένων, που στεγαζόταν στο Ζαχαριάδειο και σε Τμήμα Θηλέων , που στεγαζόταν σε οίκημα που ανήκε στο Λυκειάρχη Δημήτριο Κουτουμάνο. Ο Βίκτωρας Ιωαννίδης δίδαξε και στα δυό. Μεταξύ των μαθητών του ήταν οι μετέπειτα ζωγράφοι  Στέλιος Βότσης και Αλέκα Λουκαίδου Μαδέλλα.

 Μερικές από τις μαθήτριές του με τις οποίες μιλήσαμε μας είπαν τα καλύτερα λόγια για τον καθηγητή τους Βίκτωρα Ιωαννίδη . Η Αλέκα Μαδέλλα μας τον περιγράφει σαν ένα καθηγητή ήσυχο,  πολύ αγαπητό, τυπικό, σκυφτό, λιγομίλητο, κάποτε αυστηρό αλλά και με χιούμορ όποτε χρειαζόταν. Όπως στην περίπτωση της Κυπρούλλας Καλησπέρα-Σεραφείμ, που πήρε στο σχολείο  κανονικό τετράδιο αντί το ειδικό τετράδιο ιχνογραφίας. « Τι γίνεται Κυπρούλλα; Εκάμαν μεν το μπακκάλικο;”.  

  Σε κάποιο μάθημα ζήτησε από τις μαθήτριες να σκιτσάρουν ένα χοίρο. Η Λεόνη Μιλτιάδου  Ιερωνυμίδου δεν ήταν καλή στη ζωγραφική. Παιδευόταν να κάνει κάτι. Την είδε ο Βίκτωρας Ιωαννίδης. « Δεν μπορείς να κάνεις το σκίτσο; «Δεν είδες ποτέ σου χοίρο»;  Της κράτησε το χέρι με το μολύβι. Σχημάτισε πρώτα ένα οβαλ σχήμα, έβαλε μετά τα πόδια, το κεφάλι, τα αυτιά, την ουρά. Αυτό ήταν τόσο απλό για τον καθηγητή, τόσο ..περίπλοκο για την μαθήτρια. Την έβαλε να το κάνει το σκίτσο δέκα φορές.

 Ήθελε τα σχέδια που έκαναν οι μαθητές να ήταν «κεντραρισμένα» στο χαρτί, σε ίση απόσταση από τις γωνιές.  Στις εκδρομές που έκαναν δίδασκε στους μαθητές πώς να σχεδιάζουν με προοπτική, δείχνοντας τους τα δέντρα και το μέγεθός τους ανάλογα με την απόσταση που βρίσκονταν. Πολλές φορές στο διάλειμμα πήγαινε στην αυλή του σχολείου και μιλούσε με τις μαθήτριες. Με τον τρόπο του τις έκανε να αγαπήσουν την τέχνη.

 Σύχναζε στο καφενείο του Χρίστου Καλησπέρα, στο ισόγειο της οικίας του Ρετσίνι, απέναντι από τα παλιά δικαστήρια. Εκεί πήγαιναν γνωστοί Λαρνακείς του «πνεύματος» της εποχής όπως ό δικαστής Γεώργιος Βασιλειάδης, Γιώργος Αχίλλης, Γιάγκος Κυριαζής. Μπροστά από το καφενείο ήταν μόνιμα κάποιος πλανοδιοπώλης που πουλούσε τσιγάρα μα το αμαξούδι του. Υπάρχει και σκίτσο του που παριστάνει τον καφετζή.

 Σε μια επιστολή του  μας πληροφορεί για την κοινωνική ζωή στη Λάρνακα. «Είμαι πιο καλά τακτοποιημένος τώρα υπ’ όλας τα απόψεις . Συνεχώς μου κάμνουν τραπέζια και προσκλήσεις και σ΄όποιο σπίτι θα γίνει πάρτυ θα φροντίσουν να με προσκαλέσουν. Λοιπόν, παρατήρησα πως η Σκάλα έχει απ’ αυτής της απόψεως την καλύτερην κοινωνική ζωήν από κάθε άλλην πόλιν. Δηλαδή μιαν εξαιρετικήν εγκαρδιότητα οικογενειακής ατμόσφαιρας , που δύσκολα θα συναντήσεις παρόμοιαν εις άλλην κυπριακήν κοινωνίαν».

 Με επιστολή του ημερ. 13.11.1948, ο Κλέαρχος ( Λυσιώτης) θυμάται τις καλές μέρες που πέρασαν στη Λάρνακα. «Αληθεινά Βικτωρή μου, τόσον εσύ όσον και η αγαπητή Μαρούλλα σου μας είσαστε αξέχαστοι». 

Άλλη μια απόδειξη της φιλοξενίας του στη Λάρνακα είναι και οι τιμητικές ετήσιες προσκλήσεις  που είχε από το κινηματοθέατρο ΠΑΛΛΑΣ στη Λάρνακα, για παρακολούθηση παραστάσεων. 

 Ο Βίκτωρας Ιωαννίδης έπαιζε βιολονσέλλο. Μάλιστα, έλαβε μέρος στην πρώτη Μεγάλη Συναυλία που έδωσε η Φιλαρμονική Ένωση Λάρνακας, υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Τυρίμου, στο Μαγικό Παλάτι,  την 1^η Μαρτίου 1944.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν δυο  επιστολές που του απέστειλε το 1948 ο μαθητής του Στέλιος  Βότσης. Σε μια απο αυτές, μετά που ο Βίκτωρας Ιωαννίδης επέστρεψε στη Λεμεσό,  του περιγράφει την πρώτη γνωριμία του με τους Αδαμάντιο Διαμαντή και Τηλέμαχο Κάνθο, όπου αναφέρεται στις προσπάθειές του να βελτιωθεί και να μπορέσει να σπουδάσει τέχνη. Ο μαθητής του Κώστας Λαζάρου  του ζητά να τον βοηθήσει να πάρει μαθήματα καλλιγραφίας και ζωγραφικής με αλληλογραφία.

 Σε άλλη του επιστολή τον πληροφορεί ότι προμηθεύτηκε κάρβουνο και λαδομπογιές και τα Χριστούγεννα του ’48 θα πήγαινε στη Λεμεσό για να του δείξει ο Βίκτωρας πως να τα χρησιμοποιεί. Επίσης με το ίδιο γράμμα του στέλλει σκίτσα του για να κάνει επιλογή και να τα στείλει στη Σχολή Ζωγραφικής για να τον δεχτούν.

 ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ

Τα αντίγραφα των περίπου 30 σκίτσων  που εντοπίσαμε, καταρχή στο Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Λάρνακας, παρουσιάζουν κυρίως καθηγητές της περιόδου που δίδαξε στη Λάρνακα ο Βίκτωρας Ιωαννίδης. Τα περισσότερα απο αυτά τα είχε δώσει ο Κρίτωνας Γεωργιάδης στο Φοίβο Σταυρίδη που τα κατέθεσε στο Ιστορικό Αρχείο  φωτογραφημένα. Όμως και σε πολλά σπίτια βρήκαμε σκίτσα που με διάφορες ευκαιρίες ο Βικτωρής τους χάριζε. Μεγάλος αριθμός τέτοιων σκίτσων βρίσκεται και στο αρχείο του γιού του ζωγράφου, Στέλιου Ιωαννίδη.

Λούης Περεντός

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 «Βιογραφικόν Λεξικόν Κυπρίων 1800-1920», Αριστείδης Λ. Κουδουνάρης, 2010.

• «ΛΑΡΝΑΚΑ, η πόλη του Ζήνωνα του Κιτιέα», ιστολόγιο Φοίβου Στ. Σταυρίδη.