Η εκκλησία του Αγίου Λαζάρου κτίστηκε το 890μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Λέοντα Στ’ το Σοφό και είναι από τις σημαντικότερες και ιστορικότερες εκκλησίες της Κύπρου.
Ο Άγιος Λάζαρος ήρθε στην Κύπρο, χειροτονήθηκε από τους αποστόλους Βαρνάβα και Παύλο Επίσκοπος Κιτίου και έζησε εδώ 30 χρόνια. Ο τάφος του βρίσκεται κάτω από την Αγία Τράπεζα του ναου. Το 1972 (κατά τη διάρκεια εργασιών ανακαίνισης του ναού), βρέθηκε μέρος των λειψάνων του αγίου βαθιά κάτω από την αγία Τράπεζα, μέσα σε μαρμάρινη λάρνακα. Μέρος των λειψάνων του Αγίου μεταφέρθησαν στην Κωνσταντινούπολη και αργότερα στη Μασσαλία.
Παλιά λειτουργούσε και σα μοναστήρι. Γύρω από την εκκλησία διατηρούνται ακόμη μερικά από τα κελιά των μοναχών. Το εικονοστάσιο της εκκλησία είναι σημαντικό , στις δε κολώνες ο επισκέπτης θα διακρίνει κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού που χρησιοποιήθησαν από τα ερείπια αρχαίου ναού που βρισκόταν στην τοποθεσία.
Στην αυλή της εκκλησίας κτίστηκε το 1858 και λειτούργησε μέχρι το 1910 το «Αλληλοδιδακτικόν Σχολείον». Σήμερα ο χώρος χρησιμοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις. Παραπλεύρως του σώζεται το παλιό Κοιμητήριο των Διαμαρτυρομένων, στο οποίο είναι θαμμένοι Ευρωπαίοι έμποροι, ναυτικοί, Άγγλοι πρόξενοι και Αμερικάνοι ιεραπόστολοι που πέθαναν στη Λάρνακα και όπου βλέπουμε επιγραφές επιτύμβιων πλακών και σαρκοφάγων που βρέθηκαν εκεί και χρονολογούνται από το 1685 ως το 1849
Για τους θόλους του Ναού, που έχουν καταρριφθεί, υπάρχει και η εξής εκδοχή.
«Μέχρι το 1857 ο ναός εστερείτο κωδωνοστασίου. Κατά σωζόμενην παράδοσιν, σημαίνων τούρκος εισπλέων προ του έτους τούτου εις τον λιμένα Λάρνακος εκλαβών τους θόλους τούτους ως ανήκοντας εις τουρκικόν τέμενος προσηυχήθη, κατιδών όμως την πλάνην του διέταξε την κατεδάφισιν των θόλων». ( Ν.Γ.Κυριαζής, «ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ, Η ΠΟΛΙΣ ΤΗΣ ΛΑΡΝΑΚΑΣ ΥΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ», 1929).
Εδώ να σημειώσουμε ότι όταν ήταν πρόεδρος της εκκλησιαστικής Επιστροπής ο Ν.Γ.Κυριαζής λειτούργησε «Μουσείον αγίου Λαζάρου» στο χώρο του Αλληλοδιδακτικού. Σήμερα υπάρχει Μουσείο στα κτήρια.
Μέχρι περίπου το 2000 υπήρχε σειρά εμπορικών καταστημάτων πέριξ του ναού.
Κατά το Σάββατο του Λαζάρου υπήρχε παλιά στη Λάρνακα το έθιμο να περιέρχονται τα παιδιά, κατά ομάδες, τα σπίτια και να τραγουδούν το άσμα του Λαζάρου ή κάλαντα του Λαζάρου. Το έθιμο αυτό αποκτούσε ιδιαίτερη σημασία στο χώρο του Αγίου Λαζάρου, όπου γινόταν ιεροτελεστία με αναπαράσταση της εγέρσεως του αγίου.
Η εκκλησία δέχεται καθημερινά χιλιάδες επισκέπτες από όλη την Κύπρο και το εξωτερικό. Οι Λαρνακείς πιστεύουν βαθειά στην προστασία που τους προσφέρει ο πολιούχος Άγιος.
ΛΟΥΗΣ ΠΕΡΕΝΤΟΣ
