Ο άγνωστος ομοϊδεάτης του Μαντέλα, Στιβ Μπίκο

Το ημερολόγιο έγραφε 12 Σεπτεμβρίου 1977 όταν ο Στίβεν Μπαντού Μπίκο άφησε την τελευταία του πνοή σε κελί φυλακής στην Πρετόρια κάτω από «αδιευκρίνιστες συνθήκες». Η ανακοίνωση της είδησης του θανάτου του την επόμενη μέρα έμελλε να πυροδοτήσει διεθνή κατακραυγή αλλά και έκτροπα στο εσωτερικό, καθώς όλοι κατηγορούσαν τη νοτιοαφρικανική κυβέρνηση για τον χαμό του.

Ο φλογερός ακτιβιστής δεν ήταν εξάλλου ο μόνος έγκλειστος που πέθαινε στα χέρια των νοτιοαφρικανικών Αρχών, αν και ήταν ένα ιδιαιτέρως προβεβλημένο μέλος του φοιτητικού αγώνα των νεαρών μαύρων για ισονομία και ισοπολιτεία στα εδάφη τους, κι έτσι η φημολογούμενη πολιτική δολοφονία του δεν θα περνούσε στα «ψιλά».

Ο χαρισματικός ηγέτης του Κινήματος Μαύρης Συνείδησης ήταν άλλο ένα θύμα της αποικιοκρατικής βαρβαρότητας και του απαρτχάιντ, σε μια χώρα που η μαύρη πλειονότητα πάλευε για ίσα δικαιώματα με τη λευκή μειονότητα. Ο μαρτυρικός θάνατος του Μπίκο συνόψιζε με τραγικά ιδανικό τρόπο όλες τις περιπέτειες που είχε ζήσει στη ζωή του επειδή ήθελε απλώς να μην ντρέπεται που είναι μαύρος στην ίδια του την πατρίδα.

Συνιδρυτής της Νοτιοαφρικανικής Σπουδαστικής Ένωσης (SASO), ο Μπίκο καλούσε τους φοιτητές να απελευθερωθούν από τα ψυχολογικά δεσμά τους και να νιώσουν περήφανοι για την καταγωγή τους, καθώς μόνο έτσι θα άλλαζε η Νότιος Αφρική ριζικά. Η ίδρυση της SASO το 1968 σηματοδότησε την πυροδότηση του Κινήματος της Μαύρης Συνείδησης, που αναβίωσε την αντίσταση κατά του απαρτχάιντ στη δεκαετία του 1970 και απέδωσε πολλές πολιτικές και κοινωνικές ζυμώσεις.

Μέχρι το 1973 βέβαια η νοτιοαφρικανική κυβέρνηση είχε ήδη φιμώσει τον Μπίκο κλείνοντάς τον καταναγκαστικά στο σπίτι του και απαγορεύοντάς του οποιαδήποτε δράση, αν και ο ίδιος μόνο φρόνιμα δεν θα καθόταν. Όχι μόνο μετέδιδε το μήνυμα της αντίστασης παντού και συνέβαλλε ενεργά στη δημιουργία πολιτικών φορέων και σπουδαστικών ενώσεων, αλλά έδωσε μορφή στην οργή των φοιτητών σφυρηλατώντας το πιο δραστήριο και μετριοπαθές στον τρόπο δράσης του κίνημα διεκδίκησης που έβλεπε ποτέ η πολύπαθη Νότιος Αφρική.

Ο Στιβ Μπίκο παραμένει ο μεγαλύτερος μάρτυρας του κινήματος κατά του απαρτχάιντ, την ίδια ώρα που η φιλοσοφία του ότι η πολιτική ελευθερία μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν οι μαύροι σταματήσουν να αισθάνονται κατώτεροι από τους λευκούς προσέλκυσε τεράστιο διεθνές ενδιαφέρον και θεωρείται εν πολλοίς το σημείο καμπής στην κατάλυση των πολιτικών διαχωρισμού.

Η θεωρητική του ματιά ήταν πιο δραστική από το σκεπτικό του ANC και απηχούσε τη λογική του Γκάντι: αν οι μαύροι δεν μπορούν να βασίζονται στη βοήθεια των λευκών, πρέπει να αποσυρθούν από κάθε συνεργασία μαζί τους. Το Κίνημα Μαύρης Συνείδησης σήκωσε στις πλάτες του το απελευθερωτικό κίνημα όταν αυτό έμοιαζε να παραπαίει, αφού οι περισσότεροι ηγέτες του ANC βρίσκονταν ήδη στη φυλακή ή την εξορία…

Πρώτα χρόνια

Ο Στίβεν Μπαντού Μπίκο γεννιέται στις 18 Δεκεμβρίου 1946 στη σημερινή επαρχία Ανατολικό Ακρωτήρι της Νότιας Αφρικής ως το τρίτο από τα τέσσερα παιδιά μιας τοπικής οικογένειας. Ο πατέρας του ήταν κατώτερος δημόσιος υπάλληλος και η μητέρα του καθάριζε τα σπίτια των λευκών. Οι γονείς μετέδωσαν στα παιδιά τους τη φλόγα του αγώνα κατά του απαρτχάιντ από την πρώτη στιγμή, κάτι που μόνο περιπέτειες θα έφερνε στους απογόνους.

Πολιτικά ενεργός από παιδί ακόμα, ο Μπίκο θα εκδιωχθεί από το σχολείο για τον πρώιμο ακτιβισμό του, αν και σε πείσμα των Αρχών θα ολοκληρώσει τη βασική εκπαίδευση σε ένα φιλελεύθερο καθολικό εκπαιδευτικό ίδρυμα το 1966. Φωτισμένο πνεύμα και καλός μαθητής, ο Μπίκο θα θελήσει κατόπιν να σπουδάσει γιατρός και θα γίνει δεκτός στο πανεπιστήμιο, αν και μέχρι τότε η φλόγα του ακτιβισμού είχε γίνει σωστή λαίλαπα.

Έχοντας χάσει τον πατέρα του σε ηλικία 4 ετών, ο Μπίκο παντρεύτηκε το 1970 τη σύζυγό του και απέκτησε δύο παιδιά, αν και έμελλε να κάνει τρία ακόμα με δύο άλλες γυναίκες (μία εξ αυτών ήταν η συνοδοιπόρος του στον πολιτικό αγώνα)…

Ακτιβισμός και διώξεις

Από την πρώτη στιγμή που πάτησε το πόδι του στο πανεπιστήμιο, αναμείχθηκε με την πολιτική διεκδίκηση, γραφόμενος στη μετριοπαθή πολυφυλετική Εθνική Ένωση Νοτιοαφρικανών Σπουδαστών, αν και σύντομα αποχώρησε πιστεύοντας ότι κάθε ομάδα (μαύροι, Ινδοί κ.λπ.) χρειαζόταν τον δικό της φορέα πάλης. Διαφώνησε όμως και με τον βασικό πυλώνα της σπουδαστικής ένωσης, που ήθελε απλώς να μπορούν οι μαύροι να συμμετέχουν στις κοινωνικές διαδικασίες του λευκού. Για τον Μπίκο, η κοινωνία όφειλε να αναδιοργανωθεί εκ βάθρων και να επικεντρωθεί πρωτίστως γύρω από τη μαύρη πλειονότητα.

Κι έτσι το 1968 οι πολιτικές του απόψεις θα πάρουν μορφή με την ίδρυση της Νοτιοαφρικανικής Σπουδαστικής Ένωσης, μιας αποκλειστικά μαύρης οργάνωσης φοιτητών που σκοπό είχε την πάλη με το απαρτχάιντ. Η δραστήρια και ειρηνική ένωση του Μπίκο πυροδότησε τελικά τον σχηματισμό του Κινήματος Μαύρης Συνείδησης στη Νότια Αφρική, μπολιάζοντας και πάλι τον αγώνα κατά των πολιτικών διαχωρισμού.

Ο Μπίκο έγινε πρόεδρος της SASO το 1969, αν και τρία χρόνια αργότερα θα αποβληθεί από την Ιατρική Σχολή και πάλι για τον πολιτικό του αγώνα. Στις νέες διώξεις του λευκού καθεστώτος απαντά με την ίδρυση ενός ακόμα φορέα, της Συνέλευσης Μαύρων Ανθρώπων, μιας υπεροργάνωσης-ομπρέλας που θα γινόταν προοδευτικά ο βασικός μοχλός του Κινήματος Μαύρης Συνείδησης κατακτώντας ολοένα και μεγαλύτερο κοινωνικό έρεισμα στη δεκαετία του 1970.