«Τα παιδιά παίζουν δεν πενθούν»…. «Στη φύση των παιδιών δεν είναι ο θάνατος»…. «Ο θάνατος δεν αφορά τα παιδιά». Αυτές οι δηλώσεις και πληθώρα άλλων δηλώσεων δημιουργούν τις πεποιθήσεις ότι τα παιδιά δεν πενθούν.
Πάρα ταύτα τα παιδιά πενθούν αλλά με ένα πολύ διαφορετικό τρόπο από τους ενήλικες. Τα παιδιά που βρίσκονται σε θλίψη αλλάζουν συνήθειες με σκοπό να εκφράσουν τα συναισθήματα τους. Έτσι μπορεί να αλλάξει η συνήθεια του ύπνου, το παιχνίδι και οι ζωγραφιές τους. Επίσης μπορεί να έχουν σωματικές ενοχλήσεις, να δείχνουν επιθετικότητα ή υπερκινητικότητα. Λόγω του ότι τα παιδιά δεν έχουν αναπτύξει τις νοητικές και συναισθηματικές τους δεξιότητες δυσκολεύονται να επεξεργαστούν το πένθος τους. Για τον λόγο αυτό, πολλές φορές τα παιδιά πενθούν με κυματικές αλλαγές που από τη μια περνούν περιόδους που πενθούν και από την άλλη συμπεριφέρονται σαν να μην έχει συμβεί οτιδήποτε.
Επιπλέον το πένθος καταρρίπτει στα παιδιά το αίσθημα της ασφάλειας. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται ανησυχίες και ανασφάλειες μήπως πεθάνει κάποιος (ή ο άλλος) γονιός, μήπως τα ίδια πεθάνουν ενώ παράλληλα ανησυχούν για το ποιος θα αντικαταστήσει τη σχέση με το άτομο που πέθανε. Κάποιες φορές ίσως ανησυχούν ότι τα ίδια προκάλεσαν τον θάνατο ή την αρρώστια του ανθρώπου που έχασαν.
Το εκπληκτικό που συμβαίνει με τα παιδιά είναι ότι πολλές φορές υιοθετούν τρόπους για να προστατεύσουν τους μεγαλύτερους από το πένθος. Όταν βλέπουν ότι τα δικά τους άτομα κλαίνε, θλίβονται και υποφέρουν από την απώλεια κρύβουν τη δική τους θλίψη για να μην φέρουν περισσότερη θλίψη στους δικούς τους. Έτσι δείχνουν την λανθασμένη εικόνα πως «όλα είναι εντάξει» και ότι αντέχουν. Η συμπεριφορά αυτή αποτελεί και τον κυριότερο λόγο που τελικά το πένθος των παιδιών μπορεί να γίνεται εντονότερο με τον χρόνο.
Ανακοίνωση του θανάτου στα παιδιά
Από τις δυσκολότερες στιγμές είτε για οικογένεια, ψυχολόγους, ψυχοθεραπευτές και γιατρούς είναι η ανακοίνωση του θανάτου. Προσαρμόζουμε την ανακοίνωση ανάλογα με την ηλικία του παιδιού.
Το σημαντικότερο είναι ότι στα παιδιά μικρής ηλικίας πρέπει να μιλάμε με λόγια απλά και ξεκάθαρα. Έτσι είναι προτιμότερο να τους αναφέρουμε ότι «πέθανε» και ότι σταμάτησε η καρδιά του να χτυπά. Αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε λέξεις όπως «κοιμήθηκε» ή «έφυγε» ή «χάθηκε» γιατί έτσι μπορεί να αναπτυχθούν είτε φοβίες σχετικά με τον ύπνο είτε θα αγωνιά που πήγε αυτός που έφυγε, πότε θα γυρίσει και γιατί δεν το αποχαιρέτησε. Εξίσου σημαντικό είναι ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας αδυνατούν να κατανοήσουν την οριστικότητα του θανάτου. Έτσι κάνουν ερωτήσεις που έχουν σχέση με τη ζωή όπως εκεί που είναι δεν πεινά;
Στα παιδιά που πενθούν το καλύτερο που μπορούμε να παρέχουμε είναι χώρο και χρόνο για να μπορούν να ξεδιπλώσουν τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους χωρίς ενοχές. Δηλώσεις όπως «μην κλαις είσαι μεγάλο παιδί» ή «όταν κλαις στεναχωριούνται και οι υπόλοιποι» λειτουργούν ασφυκτικά στα παιδιά βοηθώντας το να αναστέλλει το πένθος του. Ακόμη στα παιδιά είναι καλό να επιτρέψουμε να θέσουν όσες ερωτήσεις επιθυμούν. Επίσης σημαντικό είναι να αναφέρουμε ότι δεν έχουν καμιά ευθύνη για τον θάνατο του αγαπημένου τους προσώπου.
Έπειτα εξηγούμε στα παιδιά ότι τον αγαπημένο που πέθανε, θα τον βάλουν σε ένα ξύλινο κουτί που ονομάζεται φέρετρο και ότι θα ακολουθήσει η κηδεία. Είναι καλό να αφήσουμε τα παιδιά να παρακολουθήσουν την κηδεία γιατί έτσι θα έχει την ευκαιρία να αποχαιρετήσει τον αγαπημένο του αλλά και να δει τους υπόλοιπους ότι νιώθουν τα ίδια συναισθήματα χωρίς να νιώθει άσχημα να εκφράσει τα δικά του. Μαζί με το παιδί θα πρέπει να είναι ένα οικείο πρόσωπο, το οποίο θα βρίσκεται σε θέση είτε να απαντήσει ερωτήσεις, είτε να φύγει αν το παιδί δεν νιώθει καλά. Την τελική απόφαση για τη συμμετοχή του παιδιού στην κηδεία θα την έχει το ίδιο το παιδί, παραχωρώντας του το περιθώριο να μπορεί να φύγει όποτε δεν νιώθει καλά.
Από την άλλη οι έφηβοι κατανοούν πλήρως την καθολικότητα και την οριστικότητα του θανάτου και είναι σε θέση να κάνουν και συζητήσεις που αφορούν το πένθος και τις αντιλήψεις για το θάνατο.
Πως μπορώ να βοηθήσω ένα παιδί;
Στα παιδιά δεν κρύβουμε τα συναισθήματα μας. Αυτό θα τους δώσει την ευκαιρία να ξεδιπλώσουν τα δικά τους. Εάν το παιδί δεν εκφράζεται βοηθήστε το να εκφραστεί.
Μπορείτε να φτιάξετε ένα κουτί αναμνήσεων για να μπορεί να υπάρχει η σύνδεση του παιδιού με τον εκλιπόντα.
Προσπαθήστε να κρατήσετε τη ρουτίνα του παιδιού.
Εάν το παιδί παρουσιάζει δυσκολίες μπορείτε να ζητήσετε την βοήθεια ειδικού.
Κατερίνα Μιχαήλ Συστημική Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια, Συμβουλευτική Ζευγαριών, Συμβουλευτική Γονέων, Ψυχοθεραπεία Παιδιών και Εφήβων, EFTA / ECP
Συνεργάτης Κέντρου Οικογενειακής Θεραπείας Συστημικού Ινστιτούτο Κύπρου
Αριθμός τηλεφώνου: 96409488
Email: [email protected]
Facebook Page: Katerina Michael
