«Ο θρήνος είναι η διεργασία του περάσματος από το να χάνουμε αυτό που έχουμε στο να έχουμε αυτό που χάσαμε» ( Fleming).
Ο θάνατος κάποιου αγαπημένου προσώπου, η μετακόμιση λόγω σπουδών, το διαζύγιο, μια ασθένεια, η παραίτηση ή η απόλυση από τη δουλειά, η συνταξιοδότηση, το παιδί που μετακομίζει επειδή παντρεύεται. Όλα τα πιο πάνω αποτελούν παραδείγματα απώλειας, τα οποία βιώνουμε συνεχώς στη ζωή μας. Η ζωή είναι συνυφασμένη με την αλλαγή. Όπως τονίζουν οι ειδικοί, κάθε αλλαγή εμπεριέχει την απώλεια όπως και αντίστοιχα κάθε απώλεια εμπεριέχει την αλλαγή. Ακόμη και οι θετικές αλλαγές στη ζωή περιέχουν την απώλεια όπως η μετακόμιση του παιδιού που φεύγει για σπουδές.
Το πένθος χαρακτηρίζεται ως η συναισθηματική διεργασία που ακολουθεί την απώλεια. Όσο πιο σημαντικό είναι αυτό που χάθηκε τόσο πιο έντονα είναι συναισθήματα της μοναξιάς και της λύπης. Υπάρχουν αναγνωρισμένα στάδια στην απώλεια όπως η άρνηση, ο θυμός, η θλίψη, η διαπραγμάτευση και τέλος η αποδοχή. Η θεωρία των σταδίων έχει τα τελευταία χρόνια αμφισβητηθεί. Ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και μοναδικός, γεγονός που σημαίνει ότι βιώνει την απώλεια διαφορετικά είτε σε ένταση είτε σε ρυθμό από οποιονδήποτε άλλο πρόσωπο. Το γεγονός αυτό είναι πιο έκδηλο στο πένθος σε μια οικογένεια, όπου ο καθένας βιώνει το πένθος με τον δικό του μοναδικό τρόπο, χωρίς να σημαίνει ότι όλοι νιώθουμε την ίδια στιγμή το ίδιο συναίσθημα.
Μέσα από κάθε απώλεια υπάρχει ένα συναίσθημα ανασφάλειας και αβεβαιότητας. Η δεδομένη μέχρι στιγμής κατάσταση έχει καταρρεύσει και η νέα κατάσταση δεν έχει ακόμη εδραιωθεί. Όπως έχει αναφερθεί παραπάνω, απώλεια και αλλαγή είναι άρρηκτα συνυφασμένες. Το θετικό στοιχείο όμως της αλλαγής είναι το κάλεσμα του επαναπροσδιορισμού της ταυτότητας μας στον κόσμο αλλά και του καλέσματος να ξανα-ανακαλύψουμε τον κόσμο γύρω μας, ο οποίος έχει μεταβληθεί πλήρως από την απώλεια. Όσο δύσκολη κι αν είναι η απώλεια τόσο δυσκολότερη γίνεται η διαδικασία αλλαγής . Σύμφωνα με τον Attig, αν και το πένθος είναι ένα γεγονός όπου δεν υπάρχει επιλογή, η εμπειρία του θρήνου, όταν γίνεται αντιληπτή ως ενεργή διαδικασία αντιμετώπισης, βρίθει επιλογών.
Τι έπεται της απώλειας;
Όπως αναφέρει ο Neimeyer, η αδιάκοπη επικέντρωση στον πόνο της απώλειας μοιάζει λίγο με το να κοιτάζει κανείς κατάματα τον ήλιο – μπορεί πράγματι να προκαλέσει βλάβη στα μάτια αν διαρκέσει για πολύ. Έτσι το πένθος είναι χρήσιμο να αντιμετωπίζεται σαν ενεργής διαδικασία ανάμεσα στον τρόπο που αισθάνεται κάποιος αλλά στα όσα πράττει. Όσο δεν αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα μας τόσο υπάρχει ο κίνδυνος να διαιωνιστεί το πένθος. Χωρίς την προθυμία να αγκαλιάσουμε τον πόνο για όσο χρόνο χρειάζεται ώστε να δρέψουμε τους καρπούς του, πολλές φορές προχωράμε στα τυφλά μέσα από την απώλεια, προσπαθώντας να προσανατολιστούμε στις απαιτήσεις της εξωτερικής πραγματικότητας χωρίς εσωτερική πυξίδα. (Neimeyer R.).
Επίσης σημαντικό είναι να δείξουμε τη δική μας διαθεσιμότητα και παρουσία όταν κάποιος πενθεί. Μια παρουσία, η οποία θα εμπεριέχει το νοιάξιμο, τη διάθεση να ακούς τα συναισθήματα και τον πόνο του προσώπου που πενθεί χωρίς να τα διακόπτεις ή να τα αμφισβητείς. Παρουσία σημαίνει να δίνεις τον χώρο και τον χρόνο στο πρόσωπο που πενθεί να ξεδιπλώσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του και όχι να τον παροτρύνεις να βιαστεί γιατί η ζωή κυλάει ή γιατί δεν αντέχεις να τον βλέπεις να πενθεί. Παρουσία επίσης σημαίνει η πρακτική φροντίδα σε κάποιον που πενθεί, όπως π.χ. αν κάποιος είναι σοβαρά ασθενής στο κρεβάτι να μπορείς να τον ταΐσεις.
Επίλογος
Είναι αδιαμφισβήτητο πως η ψυχική ανθεκτικότητα και το υποστηρικτικό πλαίσιο αποτελούν τα βασικά συστατικά αντιμετώπισης της απώλειας. Όπως έχει ήδη αναφερθεί απώλεια σημαίνει αλλαγή και αλλαγή σημαίνει η συνέχεια με ανακατασκευή του νοήματος. Σε περιπτώσεις, στις οποίες κάποιο άτομο βρίσκεται κολλημένο στα συναισθήματα θλίψης και μοναξιά θα ήταν χρήσιμο να αποταθεί για υποστήριξη και διαχείριση της απώλειας.
Κατερίνα Μιχαήλ
Συστημική Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια, Συμβουλευτική Ζευγαριών, Συμβουλευτική Γονέων, Ψυχοθεραπεία Παιδιών και Εφήβων, EFTA / ECP
Συνεργάτης Κέντρου Οικογενειακής Θεραπείας Συστημικού Ινστιτούτο Κύπρου
